Księga wiedzy
Rozdziały: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
Lista języków wzmiankowanych w Księdze Wiedzy i w innych działach strony.
POBIERZ i wydrukuj Księgę Wiedzy.
Sprawdź się!
Sekcja Sprawdź się! – zobacz, ile już wiesz lub czego możesz się jeszcze dowiedzieć z Księgi Wiedzy Języków w Niebezpieczeństwie!
Poniższa lista dostarcza informacji na temat wszystkich języków (ponad 220) wzmiankowanych na niniejszej stronie wraz z linkami do Księgi Wiedzy lub innych działów strony, a także krótkimi informacjami na temat poszczególnych języków.
Niektóre nazwy języków są też linkami do odrębnych podstron na ich temat (dotyczy to w szczególności języków występujących w dziale Interaktywna Mapa).
Idź do: a … e, d … g, h … l, m … r, s … z
| Nazwa języka | Gdzie | Informacja o języku |
| ǂAkhoe Haiǁom | KW 2, 3, 4, Mapa | ǂAkhoe Haiǁom to zagrożony dialekt z Namibii. Przez niektórych lingwistów traktowany jest jako oddzielny język, przez innych zaś jako dialekt lub wariant języka nama. Około 250.000 ludzi mówi jakimś dialektem nama (znanego też pod nazwami khoekhoegowab lub khoekhoe), ale liczba użytkowników haiǁomn ǂakhoe jest trudna do oszacowania, może w przybliżeniu wynosić 7.500 osób. Standaryzowany wariant nama używany jest na obszarze Namibii w edukacji i administacji. Haiǁomn ǂakhoe zachował pewne stare słowa i formy gramatyczne, których nie można już odnaleźć w innych dialektach (za: projekt dokumentujący haiǁomn ǂakhoe w bazie DoBeS). Język ten należy do grupy języków khoisan (języków buszmeńsko-hotentockich). Podobnie jak inne języki z tej grupy, ma w swoim repertuarze mlaski (głoski mlaszczące) – co łatwo zauważyć w jego nazwie, haiǁomn ǂakhoe, która zawiera dwa spośród nich.
|
| Aczomawi | KW 8 | Jest to krytycznie zagrożony język używany przez kilka starszych osób mieszkających w Kalifornii. Należy do języków hokańskich. Tutaj możesz posłuchać ludowej legendy w języku aczomawi. |
| Agta | KW 1 | Agta, czasem również ayta, to termin obejmujący szereg języków półkoczowniczego ludu Negrytów, którzy zamieszkują wysokogórskie tereny filipińskiej wyspy Luzon. Według różnych źródeł językami agta mówi w sumie ok. 6000 osób. |
| Ajnuski | KW 4 | Język izolowany (nie spokrewniony z innymi używanymi obecnie), używany w przeszłości na wyspach: Sachalin I Kuryle (obecnie w Federacji Rosyjskiej) oraz Hokkaido (Japonia). Obecnie ma zaledwie kilku starszych użytkowników: http://www.endangeredlanguages.com/lang/ain. Badaniem I dokumentowaniem języka i kultury Ajnów zajmował się Bronisław Piłsudski, a jego dorobkowi poświęcono wieloletni program naukowy ICRAP. |
| Akadyjski | KW 5 | Język akadyjski był jednym z języków starożytnej Mezopotamii. Należał do grupy semickiej języków afro-azjatyckich. |
| Dialekty alemańskie języka niemieckiego | KW 6 | Kontinuum lokalnych odmian języka wysokoniemieckiego, który należy do rodziny języków indoeuropejskich. Dialektów alemańskich używa się w regionie na styku granic trzech państw: Francji, Niemiec i Szwajcarii. W Wikipedii znajdziesz hasło po alemańsku o dialektach alemańskich, które zawiera też dokładną mapę ich zasięgu: http://als.wikipedia.org/wiki/Alemannisch. |
| Języki algonkińskie | KW 7 | Jest to rodzina językowa obejmująca języki Kanady i USA, należą do rodziny rdzennych języków amerykańskich obejmującej większość języków z rodziny języków algijskich. Językami algonkińskimi są np.: czejeński, kri, miami i ottawa. |
| Język ambrym północny | KW 1 | Austronezyjski język Ambrym północnego jest jednym z sześciu języków używanych na niewielkiej wyspie Ambrym wchodzącej w skład Vanuatu. Oprócz języka Ambrym północnego na wyspie w użyciu są następujące języki: daakaka, daakie, dalkalaen, lonwolwol oraz język Port-Vato. Pod tym linkiem znajdziesz informacje i filmy wideo o projekcie dokumentacyjnym poświęconym temu językowi. |
| Amele | KW 3 | Zagrożony język z rodziny trans-nowogwinejskiej, używany w Papui-Nowej Gwinei. |
| Angielski | KW 1, 4, 7, 8, 9 | Angielski zajmuje drugą, tuż za chińskim, pozycję na liście największych języków na świecie. |
| Anglo-romani | KW 6 | W Anglii i krajach anglojęzycznych większość użytkowników romskiego przeszło na angielski. Tym niemniej, niektóre romskie słowa znane są większości Romów i wplatane w angielski podczas rozmów wewnątrz społeczności. Ten mieszany język to anglo-romani. |
| Arabski, klasyczny arabski | KW 5, 7 , 8, 9 | Arabski należy do gałęzi semickiej rodziny języków afro-azjatyckich. Współczesny arabski jest jednym z największych języków świata (w różnych statystykach zajmuje 4. lub 5. miejsce). Klasyczny arabski to język średniowiecznych tekstów arabskich. |
| Arański | KW 5, 9 | Arański to gaskońska odmiana języka okcytańskiego (romańskie języki oc) używana na skrawku terytorium wspólnoty autonomicznej Katalonii w Królestwie Hiszpanii przez zaledwie 4-5 tysięcy osób, mająca jednak w Dolinie Aran (a od roku 2010 w całej Katalonii) prawa współoficjalnego z katalońskim i hiszpańskim. Więcej na temat języka i regionu. |
| Armeno-kipczacki | KW 5 | Jedna z kipczackich (połowieckich) odmian języków turkijskich (rodzina ałtajska), używana m.in. jako etniczny język Ormian polskich, krymskich i ruskich (~skich); posługiwano się alfabetem armeńskim. Dziś praktycznie wymarły. Więcej o Ormianach polskich tu i tu. |
| Armeński / ormiański | KW 5, 9 | Armeński tworzy odrębną grupę w obrębie języków indo-europejskich. Używany w dwóch dalekich od siebie odmianach dialektalnych: – wschodnioarmeński – język oficjalny w zakaukaskiej Republice Armenii (ok. 4,3 mln użytkowników) – zachodnioarmeński – język diaspory armeńskiej rozsianej po krajach Europy, Ameryk i Azji (ok. 880 tysięcy). Język staroarmeński (grabar) – używany jako liturgiczny język chrześcijańskich kościołów armeńskich. Posługuje się własnym alfabetem. |
| Asmat | KW 3 | Kontinuum językowe należące do rodziny trans-nowogwinejskiej używane na terytorium Indonezji. |
| Asturyjski | KW 9 | Język regionalny w Asturii położonej na północy Hiszpanii, używany w kilku zachodnioromańskich dialektach przez ok. 100-125 tysięcy osób od wybrzeża Zatoki Biskajskiej po północno-wschodnie krańce Portugalii (zob. mirandyjski). Więcej o asturyjskim i Radzie Języka Asturyjskiego. |
| Awarski | KW 3 | Język z grupy awaro-andyjskich języków północnokaukaskich, używany przez ok. 790 tys. w Dagestanie (Federacja Rosyjska) i granicznych obszarach Azerbejdżanu. Obejrzyj awarski taniec i posłuchaj języka. |
| Języki azteckie | KW 9 | Języki uto-azteckie – rodzina ponad 60 języków w Ameryce Północnej i Środkowej; łącznie posługuje się nimi ok. 2 milionów rdzennych mieszkańców Stanów Zjednoczonych oraz Meksyku, m.in. Nahua (Aztekowie – język nahuatl) oraz Hopi w Arizonie. |
| Babalia | KW 7 | Język kreolski osnuty na arabskim, używany w Czadzie. |
| Baka | KW 2 | Język z rodziny nigero-kongijskiej używany w Gabonie I Kamerunie. Pod tym linkiem dowiesz się więcej o tym języku oraz obejrzysz filmy. |
| Języki bantu | KW 1 | Rodzina języków bantu obejmuje, według różnych źródeł, od 250 do ok. 600 języków używanych w Afryce Środkowej i Południowej. Najbardziej znane języki bantu to suahili i xhosa. Bantu jest podrodziną rodziny nigero-kongijskiej. |
| Baskijski | KW 9 | Euskara – nieindoeuropejski i jeden z najstarszych w Europie język baskijski jest skutecznie rewitalizowany i prawie niezagrożony w Królestwie Hiszpanii, gdzie ma ponad 500 tysięcy użytkowników i cieszy się wieloma prawami w autonomicznym Kraju Basków, oraz stosunkowo zagrożony w Republice Francuskiej – gdzie po baskijsku mówi ok. 75 tysięcy. Więcej o odrodzeniu języka baskijskiego; a o samym języku – tutaj. |
| Bengalski | KW 1 , 5 | Język bengalski (po bengalsku বাংলা) jest językiem indoeuropejskim używanym w Bangladeszu i Indiach. Według Lewisa (2009), łącznie z osobami używającymi tego języka jako drugiego, bengalskim mówi w sumie 250 milionów ludzi. Tak duża liczba użytkowników plasuje bengalski wśród dziesięciu największych języków świata. |
| Bete | KW 4 | Język zagrożony z rodziny języków nigero-kongijskiej używany w Nigerii. |
| Białoruski | KW 8 | Język wschodniosłowiański; jeden z dwóch oficjalnych (obok znacznie dominującego społecznie i politycznie rosyjskiego) w Republice Białoruś. Używany również przez mniejszości białoruskie: w Polsce (blisko 50 tys.), krajach byłego ZSRR, Europie zachodniej i Ameryce Północnej. Posłuchaj białoruskiej pieśni. |
| Birmański | KW 1 | Język birmański jest językiem z rodziny języków chińsko-tybetańskich używanym jako oficjalny język w Związku Myanmar. Do zapisu języka birmańskiego używa się alfasylabariusza z rodziny indyjskich pism brahmi. Pod tym linkiem możesz znaleźć krótki kurs pisma birmańskiego. |
| Bislama | KW 8 | Język kreolski powstały na bazie angielskiego używany w Vanuatu. |
| Bretoński | KW 8, 9 | Bretoński to jedyny język z grupy celtyckich używany w kontynentalnej Europie, poza Wyspami Brytyjskimi. Wg Etnologue 2009 ma jeszcze 500 tysięcy użytkowników. |
| Carrier (=Dulkw’ahke) | KW 5 | Jeden z języków aborygenów Kanady rodziny atapaskańskiej należącej do języków na-dene, jak np. carrier (dulkw’ahke – 2060 użytkowników wg Ethnologue 2009), czy hare (północny slavey – 1030 użytkowników). Zapisywany opracowanym przez misjonarzy sylabicznym (a dokładniej sylabiczno-alfabetycznym) pismem déné. Zob.: www.omniglot.com/writing/carrier.htm |
| Języki celtyckie | Mapa | Języki celtyckie to grupa języków używanych na zachód od Brytanii, w Irlandii i w Bretanii (północno-zachodnia Francja). Do grupy tej należą: irlandzki, gaelicki, manx, walijski, bretoński i kornwalijski (kornicki) – podzielone na dwie podgrupy: P-celtycką i Q-celtycką. Ich nazwy pochodzą od odpowiedników słowa „głowa” w każdym z tych języków. W walijskim, bretońskim i kornwalijskim „głowa” to pen lub penn (stąd nazwa P-celtyckie), zaś w irlandzkim, gaelickim i manx odpowiedniki wyrazu „głowa” zaczynają się na c- lub k-, co historycznie odpowiada protoceltykiemu dźwiękowi. |
| Chantyjski | Mapa | Chantyjski jest językiem uralskim. Kiedy Europejczycy słyszą o językach uralskich (czy ugrofińskich, które tworzą podrodzinę uralskiej rodziny językowej), przeważnie nasuwają im się na myśl języki takie jak fiński czy węgierski -największe języki uralskie, mające status języków państwowych oraz użytkowników liczonych w milionach. Niewiele osób z kolei wie, że do uralskiej rodziny językowej zaliczają się także mniejsze języki używane na terenie Federacji Rosyjskiej. Nie posiadają one przeważnie oficjalnego statusu i są uznawane za języki w mniejszym lub większym stopniu zagrożone. Język chantyjski to jeden z właśnie takich małych języków uralskich. Witryna ethnologue.com klasyfikuje go jako ‘w trudnej sytuacji’ (in trouble). Aby dowiedzieć się, co to znaczy i przeczytać więcej o sytuacji chantyjskiego, zapoznaj się z raportem dla tego języka w Chmurze Językowej Ethnologue dostępnym na http://www.ethnologue.com/cloud/kca. |
| Chiński(e) – zob. hui; mandaryński; wenyan | KW 1, 2, 4, 5, 9 | zob. hui; mandaryński; wenyan |
| Pidżyn chińsko-angielski | KW 7 | Pod względem słownictwa jest to język oparty na języku angielskim z wpływami substratu chińskiego. Od XVII do XIX wieku pidżyna chińsko-angielskiego używano także w kantońskojęzycznych partiach Chin. Na pidżyn chińsko-angielski duży wpływ miały różne języki chińskie, a w różnych prowincjach (np. Szanghaju i Ningbo) rozwinęły się różne jego odmiany. |
| Chipaya | KW 6, Mapa | Językiem chipaya posługuje się około 1800 ludzi w Boliwii. Większość z nich żyje na terenach na północ od jeziora Coipada, w departamencie Oruro (departament to boliwijski odpowiednik województwa – dop. tłum.). Chipaya należy do grupy języków chipaya-uruskich. Mówcy języka chipaya wiedzą, że ich język zagrożony jest wymarciem i starają się go ocalić. Założyli radę językową, która w 2002 r. ustanowiła system zapisu dla ich języka by mogł być nauczany w szkołach. Dokładniejsze informacje i źródła:
Strona zawiera informacje o języku i jego użytkownikach, ich historii, kulturze, a także geografii terenu, na którym chipaya jest używany.
Zdjęcia Plemię Chipaya, jak i okolica, jaką zamieszkują zafascynowała również profesjonalnych fotografów. Poniżej dwie galerie warte odwiedzenia: Eric Bauer: http://www.photo-andes.com/photo-journalism/1/index_1.htmlJames Morgan: http://james.photoshelter.com/gallery/CHIPAYA/G0000dNLeH.hfxZM/C0000Z7XCJQzZUrA |
| Chorwacki | KW 5, 6, 9 | Język chorwacki jest językiem południowosłowiańskim używanym w Chorwacji i krajach sąsiednich. Kontrowersje budzi status chorwackiego, serbskiego i bośniackiego jako odrębnych języków lub dialektów jednego języka – etnolekty te są bardzo do siebie zbliżone pod względem słownictwa i gramatyki, ale ze względu na kwestie kulturowe i polityczne uznaje się je |
| Czamorro | KW 3 | Język czamorro jest językiem austronezyjskim używanym na archipelagu Marianów na Morzu Filipińskim (pomiędzy Japonią a Nową Gwineą). Pod tym adresem dowiesz się więcej o tym języku oraz posłuchasz jego próbek. |
| Czeczeński | KW 3 | Język z grupy nachijskich języków północnokaukaskich, używany przez ok. 1,3 miliona osób w Czeczenii (Federacja Rosyjska) i – zwłaszcza po wojnach rosyjsko-czeczeńskich na przełomie XX i XXI wieku, w licznych grupach uchodźców na całym świecie. Pomimo znacznej liczby osób jednojęzycznych (nie znających nawet języka rosyjskiego, co nader rzadkie w Rosji), język czeczeński był zagrożony przede wszystkim sukcesywną eksterminacją jego użytkowników. Posłuchaj czeczeńskiej pieśni polifonicznej. |
| Czejeński | KW 4 | Języka czejeńskiego używa ok. 2100 mieszkańców Oklahomy i Montany. Więcej informacji na temat czejeńskiego znajdziesz tu i tu. |
| Czeski | KW 4 | Czeski jest językiem zachodniosłowiańskim, tak jak polski. Jest narodowym językiem Republiki Czeskiej, a na świecie mówi nim w sumie ok. 12 milionów osób. |
| Cziluba | KW 7 | Cziluba to język z rodziny bantu, używany w Demokratycznej Republice Konga, gdzie jest językiem narodowym, wraz z suahili, lingala i kikongo (kongo). |
| Czirokeski | KW 3, 4, 5 | Jest to język rdzennych mieszkańców Ameryki Północnej należący do rodziny irokeskiej. Mówi nim ok. 16 tysięcy osób, głównie w stanie Oklahoma, ale też i Północnej Karolinie. Pod tym linkiem znajdziesz więcej informacji o tym języku i możesz nauczyć się np. kolorów po czirokesku. Czirokeski jest jednym z niewielu języków na świecie, dla których stworzono od podstaw system pisma (a nie zaadaptowano istniejący z innego języka). Sylabariusz czirokeski znajdziesz tu. |
| Czoktaw | KW 3 | Język czoktaw jest jednym z rdzennych języków Ameryki Północnej używanym w stanie Oklahoma. Mówi nim głównie starsze pokolenie. Czoktaw należy do rodziny języków muskogejskich. Odwiedź http://www.choctawnation.com/culture-heritage/choctaw-traditions/choctaw-language/ i dowiedz się więcej o tym języku. |
| Czontalski | Mapa | Języki czontalskie to jedne z wielu genetycznie nieklasyfikowanych języków Meksyku. Nasze ćwiczenia i przykłady na mapie pochodzą z języka czontalskiego nizinnego , który jest językiem zagrożonym używanym przez około 200 mieszkańców meksykańskiego stanu Oaxaca. Jedynie starsi ludzie posługują się nizinnym czontalskim biegle. Tak samo zagrożony jest spokrewniony z nim czontalski wyżynny, podczas gdy trzeci z języków czontalskich – tequis lateco, już wymarł. W Meksyku używa się także innego języka o podobnej nazwie – czontalskiego z Tobasco, który należy do rodziny języków majańskich i nie jest spokrewniony z językami czontalskimi ze stanu Oaxaca. Nazwa wszystkich języków czontalskich pochodzi od słowa chontalli znaczącego ‘obcy’ w uto-azteckim języku nahuatl. Więcej informacji o języku czontalskim nizinnym znajduje się pod poniższymi linkami: – strona o dokumentacji języka czontalskiego w ramach projektu DoBeS – o czontalskim na stronie endangeredlanguages.com Na obydwu stronach znajdują się m.in. nagrania audio (z tłumaczeniami na hiszpański), teksty w formacie PDF oraz zabawna historia o tym, jak to zaloty nie zawsze wychodzą. |
| Czułymski | KW 8 | Zagrożony język turko-tatarski z Syberii. Możesz dowiedzieć się więcej i odnaleźć próbki tego języka na Endangeredlanguages.com |
| Daakaka | KW 1, 3, Mapa | Austronezyjskim językiem daakaka posługuje się, według danych portalu ethnologue.org, ok. 1200 mieszkańców wyspy Ambrym wchodzącej w skład Vanuatu. Na wyspie Ambrym, niewiele większej od Warszawy, używa się oprócz języka daakaka jeszcze pięciu innych języków. |
| Daakie | KW 1 | Austronezyjski język daakie jest jednym z sześciu języków używanych na niewielkiej wyspie Ambrym wchodzącej w skład Vanuatu. Oprócz daakie na Ambrym w użyciu są następujące języki: daakaka, dalkalaen, język Ambrym północnego, lonwolwol oraz język Port-Vato. |
| Dalkalaen | KW 1 | Austronezyjski język dalkalaen (lub dal kalaen) jest jednym z sześciu języków używanych na niewielkiej wyspie Ambrym wchodzącej w skład Vanuatu. Oprócz dalkalaen na Ambrym w użyciu są następujące języki: daakaka, daakie, język Ambrym północnego, lonwolwol oraz język Port-Vato. Dalkalaen jest najbardziej zróżnicowany dialektalnie spośród języków Ambrym. |
| Języki drawidyjskie | KW 1, 5 | Rodzina języków drawidyjskich obejmuje języki używane przez około 200 milionów ludzi w południowych Indiach, w Pakistanie i na Sri Lance. Do najbardziej znanych języków drawidyjskich należą: tamilski, kannada i malajalam. |
| Dungański | KW 5 | Dunganie to potomkowie chińskojęzycznych muzułmanów Hui, którzy przyby(wa)li i osiedlili się w dzisiejszym Kirgistanie i Kazachstanie – pod wpływem izolacji oraz przyjęcia w grafice dungańskiej alfabetu rosyjskiego, język ich zmienił się znacznie w stosunku do pierwotnych dialektów chińskich i obecnie traktowany jest jako osobny sino-tybetański etnolekt. Obecnie ok. 42 tysiące użytkowników. Oto link to nagrania w języku dungańskim. |
| Dyirbal | KW 1 | Dyirbal jest wymarłym językiem australijskim. Jest bardzo dobrze znany językoznawcom, gdyż jako jeden z pierwszych posłużył do badania ergatywności. Pasjonaci językoznawstwa kojarzą ten język ze specjalnym rejestrem zwanym językiem teściowej: w obecności pewnych członków rodziny użytkownicy dyirbala nie mogli posługiwać się codzienną odmianą swojego języka, a używać innej, zawierającej słownictwo znacznie różniące się od tego używanego na co dzień. O języku teściowej można poczytać pod tym linkiem. |
| Dżalapa Mazatek | KW 4 | Jeden z kilku języków popolokańskich należących do fyli oto-mangueskiej i używany w Meksyku. |
| Estoński | KW 1 , 3 | Język estoński jest jednym z większych języków uralskich. Mówi nim ponad milion osób, głównie w Estonii, gdzie jest językiem państwowym. Estoński jest jednym z języków urzędowych Unii Europejskiej. |
| Ewenkijski | KW 5 | Zespół bardzo zróżnicowanych dialektów tungusko-mandżurskich języków ałtajskich połączonych w język ewenkijski przez radziecką inżynierię językową w latach 1920-1930-tych. Używany przez ok. 7,5 tysięcy rodzimych Ewenków na olbrzymich terytoriach Dalekiego Wschodu Rosji i ok. 19 tysięcy w północno-wschodnich Chinach (Mandżuria). Język bardzo zagrożony wyginięciem, acz podejmowane próby jego ożywienia. Posłuchaj ewenkijskiej piosenki z Mandżurii. |
| Fenicki | KW 5 | Fenicki jest wymarłym językiem semickim, spokrewnionym z hebrajskim tudzież arabskim. Fenicki system pisma był podstawą dla alfabetu greckiego |
| Fiński | KW 1, 6 | Język fiński należy do gałęzi bałto-fińskiej języków ugrofińskich. Jest językiem autochtonicznym w Finlandii oraz Republice Karelii w Rosji. Fiński to język aglutynacyjny – znany jest z posiadania bardzo długich wyrazów, takich jak syyttämättäjättämättömyys czy yhteiskuntavastuuraportointi. |
| Języki ugrofińskie | KW 1 | Poza językami indoeuropejskimi, języki ugrofińskie stanowią największą rodzinę językową w Europie. Węgierski, fiński, estoński, języki lapońskie, udmurcki (wotiacki) I wiele innych języków należy do tej rodziny. Języki ugrofińskie i samojedzkie tworzą wspólnie grupę języków uralskich. |
| Flamandzki | KW 9 | zobacz: niderlandzki |
| Francuski | KW 4, 6, 7 | Francuski należy do grupy języków romańskich w indoeuropejskiej rodzinie językowej. To jeden z największych języków świata, zwłaszcza gdy policzy się sumę użytkowników posługującym się nim jako językiem pierwszym i drugim. Ma status języka urzędowego w wielu krajach Europy, Afryki oraz w Kanadzie. Francuski jest też językiem oficjalnym w wielu organizacjach o zasięgu europejskim i ogólnoświatowym. |
| Friulski | KW 1 , 9 | Romański język friulski jest jednym z języków mniejszościowych Włoch – używany w północno-wschodnim regionie Friulii. Dzięki wsparciu państwa włoskiego ten używany przez blisko 800 tysięcy osób peryferyjny język jest mniej zagrożony niż w przeszłości. Obejrzyj film z językową parodią lekcji friulskiego. |
| Fryzyjski | KW 9 | Fryzyjski to germański kompleks trzech języków używanych w przeszłości w pasie wybrzeża Morza północnego rozciągającym się od południowej Holandii do nasady Półwyspu Jutlandzkiego. Obecnie obejmuje on:
Więcej informacji tutaj oraz w broszurze o szkolnictwie fryzyjskim dostępnej tu. |
| Fula | KW 3, 8 | Fula (znany m. in. jako fulfulde lub peul) używany jest w zachodniej Afryce. Należy do języków zachodnioatlantyckich w fyli niger-kongijskiej. Mając 24 miliony mówców należy do 100 największych języków świata. |
| Gaelicki | KW 7 , 8 | Gaelicki jest celtyckim językiem po dziś dzień używanym na terenie Szkocji. Jest blisko spokrewniony z irlandzkim (gaelige). Kiedyś dominujący na tym terenie język gaelicki jest w tej chwili używany przez około 1% ludności, w szczególności społeczeństw zamieszkujących Hebrydy Zewnętrzne. Dowiedz się więcej na http://www.visitscotland.com/about/arts-culture/uniquely-scottish/gaelic. |
| Gocki | KW 7 |
Gocki jest językiem wymarłym. Jest to język najwcześniejszych dokumentów literackich ludów germańskich jako całości. Język gocki należy do wschodniogermańskiej gałęzi języków. Podstawowym źródłem danych językowych jest pozostałość tłumaczenia Biblii napisana w IV wieku naszej ery. Gocki mógł przetrwać w pobliżu Morza Czarnego, ale w zmienionej formie, aż do XVI wieku jako język nieliteracki, teraz określany jako krymski gocki. |
| Górnołużycki | KW 9 | zob. serbołużycki |
| Grabar (klasyczny armeński) | KW 9 | zob. armeński |
| Grecki, greka | KW 9 | Greka należy do indoeuropejskiej rodziny języków, gdzie tworzy samodzielną grupę (a przynajmniej taką, do której nie należą inne znany języki żyjące). |
| Grenlandzki | KW 3 | Grenlandzki (innuicki), przez rodzimych użytkowników zwany kalaallisut, jest typem języka eskimoskiego używanym w Grenlandii, gdzie posiada status urzędowy. |
| Gruziński | KW 5 | Gruziński (ქართული ენა) jest kartwelskim językiem z rodziny kaukaskiej; mówi nim około 4,5 miliona ludzi. |
| Gudżarati | KW 4, 5 |
Posiadając 49 milionów mówców, gudżarati jest jednym z największych języków świata. Należy do indo-irańskiej gałęzi rodziny języków indoeuropejskich i mówi się nim na terenie Indii. |
| Gurmukhi | KW 5 | System pisma używanego przede wszystkim do zapisu języka pendźabskiego w indyjskim wchodnim Pendźabie i głównie przez Sikhów. |
| Kreol z Gwadelupy | KW 7 | Kreol wywodzący gramatykę i słownictwo z karaibskiego, języków afrykańskich i francuskiego, mówi się nim w Gwadelupie. |
| Hajnański | KW 8 | Jest odmianą minnańskiego używaną na wyspiarskiej prowincji Hajnan w południowych Chinach. Określenie “hajnański” funkcjonuje też w odniesieniu do odmiany językowej używanej przez członków społeczności etnicznej Li mieszkającej na Hajnan – można powiedzieć, że nazwy tej używa się do określenia odmian chińskiego z wyspy Hajnan. Hajnański i inne odmiany minnańskie (np. hokkien i teochew) nie są wzajemnie zrozumiałe. Wielu rdzennych hajnańczyków wyemigrowało do Singapuru. |
| Hakka | KW 8 | Hakka to jeden z największych języków chińskich, używany przez społeczność etniczną Hakków z południowych Chin, Tajwanu i wśród diaspory Hakka zamieszkującej głownie Azję Południowo-Wschodnią. Językiem najbliżej spokrewnionym z hakka jest język gan, a hakka czasem uważany jest za jego dialekt. |
| Hałcnowski | KW 10 | Krytycznie zagrożony język z miejscowości Hałcnów w Polsce. Na 2013 posiadał zaledwie 8 użytkowników. Ethnologue nie podaje żadnych informacji na temat dialektów bielsko-bialskiej wyspy językowej oprócz wilamowskiego. Na podstawie map dialektów języka niemieckiego można zaklasyfikować hałcnowski jako dialekt średniowschodnioniemiecki. Więcej o hałcnowskim dowiesz się tutaj. |
| Hare (=północny slavey) | KW 5 | Hare, inaczej północne slavey, to język atapaskański z terenów Kanady, zapisywany przy pomocy abugid kanadyjskich czyli sylabariusza rdzennych Kanadyjczyków. Dowiedz się więcej o tym języku i jego systemie pisma pod tym adresem. |
| Hawajski | KW 2 , 9 | Język hawajski to język wschodniopolinezyjski, bardzo zagrożony – liczba jego użytkowników wynosi od 1 do 8 tysięcy (Ethnologue 2009), choć etnicznych Hawajczyków jest na Hawajach prawie 240 tysięcy (ok. 100 tysięcy mieszka w innych stanach USA). Na początku XX wieku jeszcze 37 tysięcy osób uważało hawajski za swój pierwszy język) |
| Hebrajski | KW 5, 9 | Hebrajski należy do grupy języków semickich w rodzinie semito-chamickich. Klasyczny hebrajski był przez wieki używany do zapisu tekstów religijnych wspólnoty żydowskiej. Współczesny hebrajski (iwrit), jeden z języków urzędowych Izraela, używany przez 5,3 milionów ludzi, jest jednym z najbardziej zachwycających przykładów wskrzeszenia języka. Został stworzony w XIX wieku na bazie klasycznego hebrajskiego. |
| Hindi | KW 1, 4, 5 | Język hindi (w hindi: हिन्दी) jest piątym pod względem liczby użytkowników językiem świata – mówi nim przeszło 180 milionów ludzi. Jest jednym z głównych języków Indii. Należy do rodziny języków indoeuropejskich. Z językoznawczego punktu widzenia, język hindi oraz urdu z sąsiedniego Pakistanu można by uznać za jeden i ten sam język. Jednakże ze względu na kryteria socjo-polityczne, urdu i hindi stanowią de facto dwa odrębne języki. |
| Hixkaryana | KW 3 | Zagrożony język, którym posługuje się około 600 osób w Brazylii. Należy do karaibskiej rodziny języków. |
| Języki hokańskie | KW 2 | Rodzina rdzennych języków amerykańskich używanych na terenie Kaliforni i Meksyku. |
| Hokkien | KW 8 | Hokkien do grupa wzajemnie zrozumiałych dialektów języka minnańskiego, których używa się na Tajwanie i przeciwległym względem tej wyspy wybrzeżu południowo-wschownich Chin, oraz w krajach Azji Południowo-Wschodniej. Hokkien zrodził się z dialektu używanego w południowej części prowincji Fujian. Język hokkien blisko spokrewniony jest z językiem teochew – choć wzajemne zrozumienie tych dwóch języków jest trudne – oraz, w nieco mniejszym stopniu, z hajnańskim. |
| Hoocąk | KW 2, Mapa | Należący do rodziny języków siouańskich hoocąk (inne nazwy: hotcak, ho-chunk, winnebago) jest jednym z przeszło 250 języków rdzennych mieszkańców Ameryki Północnej. Społeczność Hoocąk liczy około sześciu tysięcy członków, ale tylko około dwustu osób posługuje się rdzennym językiem. W większości są to starsi ludzie, dlatego Hoocąk jest uważany za bardzo zagrożony. |
| Hui (chiński) | KW 5, 9 | Hui to wspólnota prawie 10 milionów chińskich i chińskojęzycznych muzułmanów, uznana chińskim prawodawstwem za mniejszości narodową. Hui nie mówią jednak żadnym odrębnym językiem etnicznym; zob. też dungański. |
| Ibanag | KW 6 | To austronezyjski język używany w północnych częściach wyspy Luzon na Filipinach. Język ibanag ma około pół miliona użytkowników i cieszy się statusem języka oficjalnego swojego regionu. |
| Igbo | KW 4 | Igbo to jeden z największych spośród języków niger-kongijskich (podobnie jak fula czy yoruba). Szacuje się, że mówi nim ponad 20 milionów ludzi w Nigerii. |
| Inari Sami | KW 9 | Zob. Języki samskie/lapońskie |
| Języki indoeuropejskie | KW 1 | Rodzina języków indoeuropejskich jest największą pod względem liczby użytkowników rodziną językową na świecie. Większość użytkowników języków indoeuropejskich mieszka w Indiach. Języki indoeuropejskie są autochtonicznymi językami mieszkańców Iranu, Pakistanu, Bangladeszu, Afganistanu oraz większości państw Europy. |
| Indonezyjski | KW 9 | Utworzony na bazie malajskiego oficjalny język Republiki Indonezji. Należy do języków austronezyjskich. Posługuje się nim ponad 220 milionów osób, choć ojczystym jest dla niewielkiej części mieszkańców tego wielojęzycznego archipelagu. |
| Inguski | KW 8 | Inguski należy do gałęzi języków nachijskich, a te z kolei do północnokaukaskich (tak jak czeczeński). Jest używany w Rosji i Kazahstanie. Kliknij (tutaj), jeśli chcesz posłuchać piosenki po ingusku. |
| Języki inuickie | KW 5 | Języki inuickie (wschodnioeskimoskie) – należą do gałęzi eskimoskiej języków eskimo-aleuckich, którymi posługuje się około 98 tysięcy Inuitów z części arktycznej i subarktycznej Ameryki Północnej (Kanada i Grenlandia). |
| Irlandzki | KW 3, 4, 6, 8 | Irlandzki jest językiem celtyckim z rodziny indoeuropejskiej. Był tradycyjnie używanym na terenie Irlandii językiem, obecnie posiada status urzędowy w Irlandii i Irlandii Północnej. Mimo to, jest to język rodzimy tylko niewielkiej mniejszości żyjącej w tych krajach i dominacja angielskiego na tych terenach czyni go językiem zagrożonym. Próbki audio i wideo irlandzkiego znajdziesz tutaj. |
| Islandzki | KW 8 | Islandzki jest północnym językiem germańskim. Z lingwistycznego punktu widzenia najbliżej spokrewniony jest z farerskim i norweskim. Większość użytkowników islandzkiego – ok. 320 tysięcy – żyje w Islandii. Kolejnych 8,165 żyje w Danii (http://www.statbank.dk/statbank5a/default.asp?w=1280). Używa go także 5112 mieszkańców Stanów Zjednoczonych (http://www.mla.org/map_data_results&mode=lang_tops&SRVY_YEAR=2000&lang_id=617) i 2170 mieszkańców Kanady (Census 2001). |
| Języki iwaidjańskie | KW 2, Mapa | Języki: iwaidja, ilgar oraz maung to jedne z języków iwaidjańskich. Te prawdopodobnie należałoby zaklasyfikować do rodziny języków Ziemi Arnhema. Iwaidja i maung są językami wysoce zagrożonymi wymarciem: mają po około 200 użytkowników, głównie starszych ludzi. Ostatni użytkownik języka ilgar umarł w 2003 roku. |
| Jaka | KW 4 | Jaka jest językiem bantu używanym w środkowej Afryce. |
| Japoński | KW 4, 5 | Jeden z największych języków świata, narodowy język Japonii. Prawdopodobnie jego jedynym krewnym jest język riukiuański, także używany na archipelagu japońskim. |
| Jemba | KW 8 | Język z rodziny nigero-kongijskiej używany w zachodniej części Kamerunu w Afryce przez 300 tysięcy osób (według Ethnologue 2009). |
| Jidysz | KW 7 |
Jidysz był, aż do połowy XX wieku, językiem Żydów aszkenazyjskich (Żydów zamieszkujących Europę Środkową i Wschodnią oraz ich potomków). Jako odmiana powstała z połączenia języka hebrajskiego oraz średniowiecznego niemieckiego, jidysz przejął około trzech czwartych swego słownictwa z niemieckiego, ale zawiera również wiele słów hebrajskich oraz innych języków (np. polskiego, rosyjskiego, rumuńskiego, itd.). Struktura gramatyczna jidysz różni się od współczesnego niemieckiego i jest on zapisywany alfabetem opartym na hebrajskich znakach. Jidisz jest zazwyczaj klasyfikowany jako język germański, ale ta klasyfikacja jest czasami kwestionowana. |
| Jukagirski | KW 5 | Języki jukagirskie: północny (tundrowy) oraz południowy (kołymski lub leśny) klasyfikowane są jako izolowana grupa spokrewniona być może z językami uralskimi (czyli samojedzkimi wraz z ugrofińskimi). Używane są one (wg Ethnologue 2009) przez odpowiednio 90 i 30 osób. Jukagirska pieśń na serwisie YouTube. |
| Kannada | KW 5 | Język z rodziny drawidyjskich, używany przez ok. 40 milionów mieszkańców południowych Indii, głównie w stanie Karnataka, gdzie stanowi oficjalny język administracji. |
| Kantoński | KW 8 | Język pochodzący z okolic Kantonu (Guangzhou) w południowych Chinach, używany przez ok. 62 miliony ludzi. Często uważa się go za prestiżowy dialekt języka yue. Kantoński to oficjalny język Hongkongu (obok angielskiego) i Makau (obok portugalskiego). Rząd Singapuru firmuje kampanię SMC (Speak Mandarin Campaing), której celem jest promocja mandaryńskiego jako preferowanego przez mieszkańców języka chińskiego, choć to inne języki – w tym kantoński – razem przeważają wśród ludności chińskojęzycznej tego kraju (hokkien 41,1%, teochew 21%, kantoński 15,4%, hakka 7,9%, hajnański 6,7%). |
| Karaimski | KW 6, 9, Mapa | Karaimi to najmniejsza z oficjalnie uznanych mniejszości etnicznych w Polsce (ok. 50 osób) i Litwie (270 osób) . Pochodzący z Krymu język karaimski używany jest w tych krajach przez ok. 120 osób (oraz nieweryfikowalna liczba na ukraińskim Krymie).Język karaimski należy do języków kipczackich, które z kolei wchodzą w skład turkijskiej rodziny języków ałtajskich. Nie wykształcił jednej formy, lecz funkcjonował w odmianach dialektalnych:
oraz dwóch dialektach zachodniokaraimskich:
Więcej o Karaimach: www.karaimi.org |
| Karatański | KW 5 | Język karatański należy do awaro-andyjskich języków północnokaukaskich. Lud Karata liczy wg Ethnologue 2009 ok. 5-6 tysięcy osób, z których prawie wszyscy posługują się jeszcze swoim językiem, aczkolwiek brak oświaty (wynikający m.in. z dotychczasowego braku pisanej formy języka) znacznie utrudnia przekaz międzypokoleniowy tego języka. Rozbudowany system głosek języka karatańskiego (i innych języków kaukaskich) można zobaczyć tutaj. |
| Kaska | KW 8 | Zagrożony język kaska używany jest w Kolumbii Brytyjskiej w Kanadzie. Oto link do strony dokumentacji kaska: http://kaska.arts.ubc.ca |
| Kaszubski | KW 2, 5, 6, 9 | Język zachodniosłowiański, lechicki (wraz z dialektami polskimi, pomorskimi i wymarłymi połabskimi), niegdyś uważany za [najbardziej odrębny] dialekt polskiego, choć dyskusja na temat statusu językowego kaszubszczyzny rozpoczęła się jeszcze w XIX wieku.; używany na Pomorzu przez ponad 52 tys. osób w kontaktach domowych (Spis Powszechny 2002 r.). Uznany za pierwszy (jak do tej pory jedyny) język regionalny w Polsce Ustawą o mniejszościach narodowych i etnicznych oraz o języku regionalnym z 2005 r. Dzięki strategicznej polityce językowej samych Kaszubów, ich język powraca do użycia lub pojawia się w coraz nowych dziedzinach, zwłaszcza w edukacji i sferze publicznej. Obecnie posiada status języka pomocniczego w 10 gminach województwa pomorskiego i występuje w blisko 400 dwujęzycznych nazwach miejscowych. Więcej o Kaszubach i języku kaszubskim: www.kaszubi.pl; kaszubskiego radia posłuchać można na: http://radiokaszebe.pl; więcej informacji o nauczaniu kaszubskiego znaleźć możecie w broszurze dostępnej online. |
| Kataloński | KW 9 | Kataloński jest przykładem języka całkowicie niezagrożonego w jednym państwie (Królestwo Hiszpanii, gdzie wraz z odmianami walencką i balearską ma ponad 11 milionów użytkowników) i zagrożonego słabnącym przekazem międzypokoleniowym oraz kurczącymi się domenami użycia, zwłaszcza oficjalnego – w innym (Republika Francuska – gdzie po katalońsku mówi ok. 100 tysięcy). |
| Kawi(jski) | KW 5 | Literacki język oparty na gramatyce starojawajskiej, o sporym zasobie słownictwa zapożyczonego ze staroindyjskiego sanskrytu. |
| Kayardild | KW 1 | Kayardild jest krytycznie zagrożonym językiem Aborygenów z Południowych Wysp Wellesley w stanie Queensland w Australii. |
| Kazachski | KW 9 | Język grupy kipczackiej podrodziny turkijskiej języków ałtajskich, używany przez ok. 11 milionów osób, głównie w Kazachstanie (język państwowy), Chinach i Federacji Rosyjskiej. |
| Keczua | KW 6 | Keczua należy do rdzennych języków Ameryki Południowej. Właściwie tworzy rodzinę językową używaną przez społeczności rdzennych mieszkańców Andów: wyróżniamy np. keczuę z Ayacucho (Peru), keczuę z Cuzco (Peru), czy keczuę z Santiago del Estero (Argentyna). Te różne języki keczuańskie różnią się od siebie pod względem witalności: od bezpiecznych odmian używanych w Ekwadorze po języki krytycznie zagrożone, takie jak keczua z Yauyos (Peru). Keczua używana jest w wielu krajach Ameryki Południowej, ale tylko Boliwia, Ekwador i Peru nadały odmianom używanym na swoich terytoriach status oficjalnych języków państwowych. |
| Kedang | KW 4 | Język austronezyjski używany w Indonezji. Posiada ok. 30.000 mówców. |
| Kélé | KW 8 |
Kélé jest językiem bantuańskim z rodziny języków nigero-kongijskich używanym w Gabonie. Więcej informacji na temat tego zagrożonego języka oraz film w i o kélé znajdziesz na tej stronie. |
| Khoekhoegowab | KW 4 | Dialekty należące do grupy języków khoisan (buszmeńsko-hotentockich) znanych z posiadania mlasków w warstwie fonetycznej. Używany w Namibii. To największy język z grupy khoisan, ma około 200 tysięcy mówców i jest używany w szkołach. Mimo to, jego pozycja jest zagrożona. Dowiedz się więcej na Endangeredlanguages.com (język: Khoekhoe). Zobacz także haiǁom ǂakhoe. |
| Języki khoi-san | KW 9 | Języki khoi-san (dawniej zwane buszmeńsko-hotentockimi) – jedna z najstarszych na świecie rodzin językowych, obejmująca ponad 100 języków używanych w krajach Afryki południowej. Większość języków tej rodziny jest poważnie zagrożonych. Największą liczbę użytkowników ma jeszcze język nama. Cechą charakterystyczną języków khoi-san są fonemy nazywane mlaskami. |
| Kiliwa | KW 2 | Wysoce zagrożony wymarciem język yumański z Meksyku. |
| Kokopa | KW 2 | Kokopa jest językiem rdzennych mieszkańców Kalifornii i Meksyku. Należy do rodziny hokańskiej (jumańskiej). |
| Kongo | KW 7 | Makrojęzyk z Demokratycznej Republiki Kongo. Liczba użytkowników na świecie: 5.955.908 (Ethnologue 2009) |
| Koreański | KW 4, 5 | Jeden z większych języków świata, posiadający ok. 78 milionów mówców. Jest językiem izolowanym. Alfabet koreański – zwany hangul – został wynaleziony w połowie XV wieku. |
| Kornicki (kornwalijski) | KW 9 | Język kornicki (po kornicku Kernewek) jest kontynuatorem starożytnego języka Celtów, którzy osiedlili się w Kornwalii (w języku kornickim Kernow) i na większości terytorium Wysp Brytyjskich na długo przed ich podbiciem przez Rzymian. Kornwalijski jako język mieszkańców Kornwalii wymarł w XIX wieku, choć istnieją dokumenty mówiące o tym, że był używany wśród rybaków z Newlyn na morzu. W roku 1929 Robert Morton Nance opublikował oparte na średniowiecznym kornwalijskim ”Cornish for All”, a w 1938r. słownik kornwalijsko-angielski. W latach 80. i 90. XX wieku rozwinięto kilka innych odmian kornickiego (m.in. Kenewek Kennym), Kornicki uzyskał status języka mniejszościowego Unii Europejskiej. Według MacKinnona (2007), kornwalijski ma kilkuset użytkowników. Więcej informacji znajdziesz na http://www.bbc.co.uk/voices/multilingual/cornish.shtml . |
| Krio | KW 7 | Język kreolski wywodzący się z angielskiego, używany w Sierra Leone. |
| Krymskotatarski | KW 5 | Język krymskotatarski (zob. też. tatarski) – turkijski język z rodziny ałtajskich, używany jako rdzenny na Krymie (260 tys.) wchodzącym w skład Ukrainy, oraz w środkowoazjatyckich państwach byłego ZSRR. Wszyscy krymscy Tatarzy wysiedleni zostali w roku 1944 do Azji Środkowej na rozkaz radzieckiego przywódcy J. Stalina. Język i obecnie uważany jest za zagrożony asymilacją językowy przez otaczający i dominujący język rosyjski. Więcej o wysiedleniu Tatarów z Krymu. |
| Kumeyaay | KW 2 | Wysoce zagrożony rdzenny język amerykański z grupy języków yumańskich, używany w południowej Kalifornii i w Meksyku. |
| Kurru | KW 8 | Język drawidyjski używany na południu Indii. |
| Lakota | KW 3 | Rdzenny język amerykański z rodziny języków siouańskich; używany w stanach Południowa i Północna Dakota w USA. Pod tym linkiem znajdziesz próbki tego języka. |
| Lazyjski | Język karwelski, blisko spokrewniony z gruzińskim, używany przez ok. 2 tys. osób w płd-zach. Gruzji i ok. 30 tys. (muzułmańska mniejszości gruzińska) w płn-wsch. Turcji. Oto film o rewitalizacji lazyjskiego: http://www.youtube.com/watch?v=BAxSRdudq30 |
|
| Lelemi | KW 3 | Lelemi to niger-kongijski język z Ghany. Podobnie jak Logba należy do języków podfyli centralnotogoskich. |
| Liberyjski kreol angielski | KW 7 | Pidżyn powstały w oparciu o język angielski. „Liberyjsko-angielski” obejmuje swoją nazwą różnorodne warianty angielskiego używane w afrykańskiej Liberii. |
| Lingala | KW 7 | Lingala to język z fyli bantu używany na terenie północno-zachodniej Demokratycznej Republiki Konga oraz na dużych połaciach Kongo, a także w mniejszym stopniu w Angoli i Republice Środkowoafrykańskiej. Ma ponad 10 milionów użytkowników. Zajrzyj tutaj po więcej szczegółów. |
| Liwski | KW 9 | Liwski/Liwoński to rewitalizowany język ugrofiński podrupy bałto-fińskiej rodziny uralskiej; używany niegdyś w kilku nadbałtyckich wsiach na północnym zachodzie Łotwy, blisko spokrewniony z estońskim. Obecnie mówi nim jako wyuczonym kilkadziesiąt osób narodowości liwskiej. |
| Logba | KW 3, Mapa | Logba jest językiem zagrożonym wymarciem z południowo-wschodniej Ghany, mówi się nim na wzgórzach na granicy Ghany i Togo. Rodzimi użytkownicy języka nazywają do ikpana. Należy do fyli językowej zwanej kwa, a ta z kolei do dużej grupy języków niger-kongijskich. Szacowana liczba użytkowników języka logba to 7.500 (Ethnologue 2009) lub 5.000 (Encyclopedia of the World’s Endangered Languages). Większość z nich używa też regularnie jednego lub więcej innych języków: ewe – dominującego języka tego regionu, a także głównego języka w nauczaniu podstawowym, angielskiego – oficjalnego języka urzędowego w Ghanie oraz twi (dialektu akan) – języka z największą liczbą mówców w Ghanie (8,3 mln) Logba jest językiem głównie mówionym, z rzadka używanym w piśmie. Dokładniejsze informacje i źródła: Krótki opis i kilka nagrań na Endangeredlanguages.com Dorvlo, Kofi. 2008. A grammar of Logba (Ikpana). Proefschrift, Universiteit Leiden. Wersja online. |
| Lonwolwol | KW 1 | Austronezyjski język lonwolwol jest jednym z sześciu języków używanych na niewielkiej wyspie Ambrym wchodzącej w skład Vanuatu. Oprócz lonwolol na Ambrym w użyciu są następujące języki: daakaka, daakie, dalkalaen, język Ambrym północnego oraz język Port-Vato. |
| Lotaryński | KW 9 | zob. waloński |
| Łacina | KW 5, 9 | Martwy, ale wegetujący język z italskiej podgrupy języków indo-europejskich. W wersji ludowej łacina była przodkiem języków romańskich. Obecnie jeden z języków urzędowych Państwa Watykan. Zob. Vicipædia Latina. |
| Łatgalski | KW 6, 9, Mapa | Łatgalski to bałtycka odmiana językowa używana we wschodniej Łotwie (Inflanty) – uważany jest za dialekt języka łotewskiego o własnej tradycji literackiej bądź za odrębny język regionalny. Wg rezultatów spisu ludności z 2011 roku łatgalskim posługuje się ok. 165 tys. osób. Dokładny opis socjolingwistycznej sytuacji w Łatgalii. |
| Łemkowski | KW 9, Utrzymać język przy życiu | zob. rusiński |
| Łotewski | KW 2, 6 | Łotewski to język z grupy bałtyckiej języków indoeuropejskich. Ilość rodzimych użytkowników łotewskiego to ok. 1,5 mln, ale istnieje też coraz większa grupa ludzi biegłych w łotewskim, dla których inny język jest językiem ojczystym. Łotewski jest oficjalnym językiem Łotwy, a przez to także jednym z oficjalnych języków UE. |
| Dolnołużycki | KW 4 , 9 | zob. serbołużycki |
| Macedoński | KW 1 | Język macedoński należy do południowej grupy języków słowiańskich. Ze względu na kontrowersje polityczne, różne źródła podają dość mocno odbiegające od siebie liczby użytkowników: od 1,6 do 3 milionów. Jest językiem urzędowym w Republice Macedonii. |
| Mafea | KW 8 | Niepiśmienność pozostałych przy życiu 34 użytkowników języka mafea na wyspie Mafea w Vanuatu (Oceania). |
| Języki majańskie | KW 5, 9 |
Rodzina języków używanych przez co najmniej 6 milionów ludzi w Mezoameryce. Największy z nich, kicze (quiché), ma ok. 1 milion mówców. Wiele języków majańskich jest zagrożona wyginięciem. Dawny system pisma Majów wskazuje na prawdopodobnie niezależne wynalezienie pisma na kontynencie amerykańskim (chociaż niektórzy badacze łączą go z pismem starochińskim). |
| Malajalam | KW 5 | Język drawidyjski używany w stanie Kerala, w południowo-zachodnich Indiach. |
| Malgaski | KW 1 , 3 | Należący do rodziny języków austronezyjskich malgaski jest językiem narodowym Madagaskaru. Używany jest również na Mayotcie oraz na archipelagu Komorów. W sumie malgaskim mówi 18 milionów ludzi. |
| Mandaryński chiński | KW 4, 5, 9 | Mandaryński jest w tej chwili językiem cieszącym się najliczniejszą grupą użytkowników (natywnych i biegle się nim posługujących) spośród języków świata. |
| Mandinka | KW 7 | Mandinka (zwany też mandingo lub manding) to język z rodziny mande, jego północnej gałęzi. Używa go ponad milion osób z grupy etnicznej Mandinka na terenie Mali, Senegalu, Gambii, Gwinei, Wybrzeża Kości Słoniowej, Burkina Faso, Sierra Leone, Liberii, Gwinei Bissau oraz Czadu; jest to główny język Gambii. |
| Manx | KW 6 | Mimo, że jest bardzo blisko spokrewniony z irlandzkim i gaelickim, język manx wizualnie różni się od tych dwóch języków ze względu na dość odmienne reguły ortografii. Kiedyś manx był używany nieomal na całym terenie Wyspy Man – było tak do roku 1765, kiedy to wyspę sprzedano Koronie Brytyjskiej. Od tego momentu liczba użytkowników sukcesywnie się zmniejszała, co potęgowała zapaść ekonomiczna na Man i duża fala emigracji zarobkowej. W roku 1960 pozostało już tylko dwoje użytkowników manx, a w 1974 język uznano za wymarły. Wzrost zainteresowania manx zaczął się w latach 30. XX wieku, kiedy wielu ludzi stało się “nowymi” użytkownikami manx. W spisie powszechnym z 2011 roku 1823 z 80398 mieszkańców wyspy zadeklarowało (czyli 2,27% populacji) zadeklarowało przynajmniej częściową znajomość manx. |
| Maoryjski, maoryski | KW 3, 9 | Język maory(j)ski to rdzenny wschodniopolinezyjski język Nowej Zelandii. Obecnie to współoficjalny język tego państwa, skutecznie rewitalizowany i wspierany rozmaitymi programami, w tym edukacyjnymi – wg Ethnologue 2009 po maorysku mówi 60 tys. osób, zaś następne 100 tysięcy go rozumie. Posłuchaj państwowego hymnu Nowej Zelandii po maory(j)sku. |
| Markizańskie(markiski) | KW 4, Mapa | Skupisko dialektów polinezyjskich używanych na Markizach. Po więcej informacji zajrzyj tu. Zobacz także: tahuatański |
| Maybrat | KW 3 | Język papuaski (indopacyficzny) z grupy zachodniej, używany w Papui Nowej Gwinei i Indonezji. |
| Megrelski | KW 5 |
Język z rodziny kartwelskich, całkowicie odrębny od gruzińskiego, choć wciąż nieuznany oficjalnie przez instytucje gruzińskie. Mimo iż wciąż używany przez ok. 500 tysięcy mieszkańców płn-zach. Gruzji, przez to że nieobecny w wielu dziedzinach życia publicznego, język uważać należy za zagrożony. Posłuchaj megrelskiej pieśni. |
| Języki migowe | KW 1 , 9 | Języki migowe używane są przez głuchoniemych na całym świecie. Tak jak języki mówione, każdy język migowy posiada swoją własną gramatykę i słownictwo. Gramatyka ta może być zupełnie różna od gramatyki języka mówionego na danym terenie (np. Niemiecki Język Migowy znacząco różni się od niemieckiego). Ludzie, którzy używają danego języka migowego zazwyczaj posługują się też językiem mówionym, co czyni ich dwujęzycznymi. Obejrzyj filmik o dwujęzyczności jako prawie człowieka. |
| Minangkabau | KW 3 | Austronezyjski język używany w Indonezji. |
| Mirandyjski | KW 5 | Blisko spokrewniony z asturyjskim (romańskim językiem regionalnym w płn. Hiszpanii) to jedyny rdzenny język mniejszościowy Portugalii, używany przez ok. 5 tysięcy mieszkańców miasteczka Miranda de Douro na północnym wschodzie kraju. Posłuchaj mirandyjskiego tutaj. |
| Miwok z Południowej Sierry | KW 3 | Rdzenny język amerykański używany przez zaledwie kilka osób na terenie Kalifornii; należy do rodziny języków miwok. Przeczytaj więcej na: http://linguistics.berkeley.edu/~survey/languages/southern-sierra-miwok.php |
| Mixtec | KW 1 | Języki mixtec tworzą kontinuum językowe skupiające ok. 550 tysięcy użytkowników różnych języków zamieszkujących południowy Meksyk. Języki mixtec należą do rodziny języków oto-mangueskich. |
| Miyako | KW 6, Mapa | Miyako to język z grupy riukiuańskiej, które wraz ze swoim większym “kuzynem”, japońskim, tworzą rodzinę języków japonicznych. Językami riukiuańskimi mówi się na terenie Archipelagu Riukiu, który ciągnie się od wysp Amami nieopodal Kiusiu na północy aż po bliską Tajwanowi wyspę Yonaguni na południowym zachodzie. Miyako jest językiem poważnie zagrożonym – potrafią się nim posługiwać raczej tylko starsi mieszkańcy wysp Miyako, podczas gdy ich dzieci i wnuki znają tylko japoński. Dokładne dane na temat liczby użytkowników nie są dostępne, jeżeli jednak założy się, że wszyscy mieszkańcy wysp Miyako powyżej 60. roku życia znają język miyako, to można szacować tę liczbę w przedziale 10 – 15 tysięcy. |
| Mlabri | KW 3 | Mlabri to mały język z gałęzi mon-khmerskiej (fyla austroazjatycka) używany w górach w wysuniętej najbardziej na wschód części zachodniej Tajlandii. Jego użytkownicy to w większości ludzie trudniący się polowaniem i zbieractwem. Posiada dwa dialekty o łącznej liczbie mówców poniżej 200. Lingwista Jørgen Rischer, badacz mlabri, pisze o nim: „…język używany przez ledwie garstkę domostw nie musi być w stanie dezintegracji. To w pełni funkcjonalny język, który może być – i jest – używany w óżnego rodzaju konwersacjach i opowieściach, jak wiem ze swoich mniej lub bardziej zaangażowanych obserwacji.” Rischer, Jørgen. 1995. Minor Mlabri. A hunter-gatherer language of Northern Indochina. Kopenhaga, 14-15. |
| Molizańsko-chorwacki | KW 5 | Południowo-słowiańska odmiana używana przez ok. 3 tysiące osób (wywodzących się z terenów chorwackojęzycznych) w 3 wsiach włoskiej prowincji Molise, uznana oficjalnie za język mniejszościowy we Włoszech. Posłuchaj starej piosenki w tym języku. |
| Mołdawski | KW 5 | Romański język, stworzony przez radziecką inżynierię językową na bazie dialektów mołdawskich języka rumuńskiego, po utworzeniu Mołdawskiej Socjalistycznej republiki radzieckiej; zapisywany ongiś cyrylicą. |
| Mongolski, staromongolski | KW 5 | Mongolski wchodzi w skład języków ałtajskich. Jest oficjalnym językiem Republiki Mongolii (2,3 mln mówców) i uznanym językiem w Mongolii Wewnętrznej – autonomicznym regionie Chin (3,4 miliona użytkowników). Pisany język mongolski daje przykład politycznie uwarunkowanej zmiany systemu graficznego: od staroujgurskiego do rosyjskiej grażdanki w latach 1940-tych. Obejrzyj materiał. |
| Mono | KW 3 | Wysoce zagrożony rdzenny język amerykański z rodziny uto-azteckiej, używany w Kalifornii. |
| Mordwiński | KW 6 | Język mordwiński to tak naprawdę grupa obejmująca dwa języki: moksha i erzya. W porównaniu do spokrewnionych z nimi innych języków uralskich, erzya i moksha są dość dużymi językami – mówi nimi w sumie ok. 400 tysięcy ludzi. Jednak poprzez brak oficjalnego statusu i z uwagi na fakt, że przekaz języka kolejnym pokoleniom uległ zaburzeniu, mordwiński jest zagrożony wyginięciem. |
| Nadëb | KW 3 | Język stanu Amazonas w Brazylii. 350 użytkowników, rodzina językowa: Macu (Nadahup). |
| Nama (=KhoeKhoegowab) | KW 4 | zob. KhoeKhoegowab. |
| Napore | KW 8 | Napore jest wymarłym dialektem języka ng’akaramojong (kod ISO 639-3: kdj). Typologicznie jest wysoce fleksyjnym językiem o szyku VSO, posiada tony, harmonię wokaliczną i bezdźwięczne spółgłoski. Należy do nilo-saharyjskiej rodziny językowej. |
| Naxi |
KW 5, Mapa | Naxi (wymawiane jak: Naśi) to mniejszość narodowa zamieszkująca prowincję Junnan w płd-zach. Chinach oraz sąsiadujące z nią tereny w Syczuanie i Tybecie, prawdopodobnie też w Birmie/Mjanmie. Język naxi należy do języków tybeto-birmańskich i używany jest w kilku dialektach. Liczba użytkowników to 309 tysięcy, w tym około 100 tysięcy osób jednojęzycznych, to znaczy takich, którzy prócz swojego języka rodzimego nie znają innego. Język naxi posługuje się unikalnym pismem piktograficznym dongba; obejrzyj materiał na jego temat. |
| Negerhollands | KW 7 | Język kreolski oparty na niderlandzkim, używany na Amerykańskich Wyspach Dziewiczych. |
| Ngiti | KW 4 | Nilo-saharyjski język używany na terenie Demokratycznej Rupliki Konga. |
| Niderlandzki | KW 3, 7 | Niderlandzki jest językiem zachodniogermańskim (tak jak niemiecki), używanym w Holandii, Belgii, Surinami, a także przez mniejsze grupy osób w innych krajach. W Belgii nazywany jest także językiem flamandzkim. Najbliższym krewnym językowym niderlandzkiego jest afrikaans w Afryce południowej. |
| Niemiecki | KW 3, 4, 6, 9 | Zachodni język germański, jeden z największych języków świata według liczby użytkowników natywnych. Posiada status urzędowy w kilku krajach w Europie. |
| Dolnoniemiecki | KW 6, 9 | Uznany język regionalny w północnych krajach związkowych Republiki Federalnej Niemiec oraz (pod nazwą dolnosaksońskiego) we wschodniej Holandii. Używany (gł. jako drugi język) przez blisko 10 milionów użytkowników – jednak o gwałtownie kurczących się dziedzinach użycia. Niegdyś język bogatej kultury i kontaktów handlowych Związku Hanzeatyckiego, używany do II wojny światowej na całym południowym wybrzeżu Morza Bałtyckiego.
|
| Średnio-wysoko-niemiecki | Lista języków | Średnio-wysoko-niemiecki jest formą niemieckiego używaną między 1050 a 1350 rokiem. Jest przodkiem nie tylko współczesnego niemieckiego, ale także jidysz i wilamowskiego. |
| Nieniecki | KW 1 | Język nieniecki razem z enieckim tworzą gałąź języków samojedzkich w ramach rodziny języków uralskich. Są dwa języki nieniecki: nieniecki leśny i nieniecki z tundry. Oba są zagrożone wymarciem: pierwszym mówi około 30 tysięcy, a drugim jedynie 1,5 tysiąca ludzi. |
| Nunggubuyu | KW 3 | Poważnie zagrożony język z północnej Australii, obecnie używany jedynie przez dorosłych i nie przekazywany następnemu pokoleniu. |
| Nyangia | KW 8 | Poważnie zagrożony, a być może już wymarły język nilo-saharyjski, używany kiedyś w Ugandzie. |
| Ojibwa/ Odżibwe | Język, lub grupa dialektów, z rodziny języków algonkińskich, używany w Kanadzie i USA przez ponad 56 tysięcy osób. Jest jednym z ważniejszych natywnych języków amerykańskich, aczkolwiek jest też zagrożony. | |
| Ojracki | KW 5 | (Kałmucko-)ojracki to jeden z mongolskich języków ałtajskich, używany przez 154 tys. w Kałmucji (Federacja Rosyjska), 206 tys. w Mongolii i 139 tys. w położonej w Chinach Mongolii Wewnętrznej. Obejrzyj klip: http://www.youtube.com/watch?v=TM_qIv-UyQA |
| Okcytański | KW 9 | Język okcytański to właściwie cały kompleks języków, obejmujący południowo-francuskie odmiany prowansalską, gaskońską, langwedocką, limuzyńską i owerniacką. Pomimo znacznej liczby użytkowników (blisko 2 miliony wg Ethnologue 2009) jest to język zagrożony przerwaniem przekazu międzypokoleniowego. Rewitalizowany w immersyjnych szkołach Calendretas. |
| Orija | KW 5 | Indoeuropejski język używany w Indiach. Jeden z istotniejszych języków na mapie świata, posiada 33 miliony mówców. |
| Pech (Paya) | KW 8 | Język paya (= pech) używany jest w Hondurasie – oto link do listy 20 podstawowych słów w pech. |
| Perski, staroperski | KW 5 | Staroperski to jeden z języków potwierdzony najstarszymi zabytkami pisma, tabliczkami z pismem klinowym. Perski należy do irańskiej gałęzi rodziny języków indoeuropejskich. Współczesny perski (farsi) jest obecnie jednym z największych języków świata. |
| Pikardyjski | KW 9 | zob. waloński |
| Pirahã |
KW 4 | Zagrożony język z Brazylii; jest izolatem czasem włączanym do rodziny mura. Dowiedz się więcej o tym bardzo interesującym języku i ludziach, którzy się nim posługują. |
| Polski | KW 2, 3, 4, 5, 6, 7 | Język słowiański należący do lechickiej podgrupy języków zachodniosłowiańskich. Polski jest językiem oficjalnym w Polsce, ale jest również używany na całym świecie przez polskie mniejszości narodowe w innych krajach. |
| Portugalski | KW 1, 7 | Język portugalski jest językiem indoeuropejskim najbliżej spokrewnionym z takimi językami jak: kataloński, hiszpański i oksytoński. Portugalski jest jednym z największych języków świata – mówi nim ok. 215 milionów ludzi na różnych kontynentach. |
| Język Port-Vato | KW 1 | Austronezyjski język Port-Vato jest jednym z sześciu języków używanych na niewielkiej wyspie Ambrym wchodzącej w skład Vanuatu. Oprócz Port-Vato na Ambrym w użyciu są następujące języki: daakaka, daakie, dalkalaen, lonwolwol oraz język Ambrym północny. |
| Puma | KW 2, 3, Mapa | Puma jest jednym z ponad 100 języków używanych na terenie Nepalu. Należy do grupy khambu (zwanej też kiranti) z gałęzy języków tybetańsko-birmańskich, podlegających pod języki chińsko-tybetańskie. Zgodnie ze spisem powszechnym z 2001 roku, liczba mówców wynosiła 4310. Jest zagrożony, ponieważ posługują się nim głównie dorośli, którzy regularnie mówią też w narodowym języku nepali lub innymi językami z grupy khambu (za: Etnologue)Dalsze informacje i źródła: Projekt DoBeS dla języków chintang i puma – strona zawiera wiadomości dotyczące języka i kultury, fotografie i krótkie nagrania języka w formie audio. Korpus języka puma w archiwach DoBeS oferuje więcej informacji i źródeł dostępnych także dla niezarejestrowanych użytkowników. |
| Putonghua | KW 5 | Oficjalny język Chińskiej Republiki Ludowej i jej głównej wspólnoty komunikatywnej – Hanów (Chińczyków etnicznych); oparty na dialekcie pekińskim mandaryńskiego chińskiego. |
| Rapanuański | KW 5 | Język rapanuański jest językiem wysoce zagrożonym, jako że wg Ethnologue 2009 posiada obecnie 3390 użytkowników, z czego 220 na samej Wyspie Wielkanocnej. Do jego zapisu służy system pisma rongo-rongo. |
| Romski | KW 6 | To język Romów, czy raczej grupa języków używanych przez tę społeczność etniczną – poszczególne odmiany romskiego mogą się od siebie dość mocno różnić. Romski należy do podrodziny indo-aryjskiej języków indoeuropejskich, co oznacza, że jest genetycznie najbardziej spokrewniony z językami takimi jak: urdu, hindi i sanskryt. Ponieważ jednak romskiego używa się od stuleci na terenie Europy, kontakty romskiego z językami europejskimi zaowocowały przyjęciem dużej ilości zapożyczeń z greckiego, macedońskiego, rumuńskiego czy bułgarskiego. Z drugiej strony, języki europejskie także zapożyczyły słowa z romskiego, np. angielskie lollipop ‘lizak’. Więcej informacji o romskim znajdziesz pod tymi linkami: http://rownosc.info/rownosc.php/dictionary/item/id/690 oraz http://inne-jezyki.amu.edu.pl/Frontend/Language/Details/25. |
| Rumuński | KW 5, 9 | Rumuński należy do języków bałkańskich w rodzinie języków indoeuropejskich. Jest używany na terenie Rumunii, Mołdawii i sąsiadujących państw. Kiedy Mołdawia była republiką radziecką, język tam używany zwany był mołdawskim i zapisywano go cyrylicą, ale po 1989 rumuński zapisuje się niemal wszędzie za pomocą alfabetu łacińskiego (za wyjątkiem Naddniestrza, na pograniczu Mołdawii i Ukrainy). |
| Rosyjski | KW 4, 5, 9 |
Jeden z ważniejszych języków świata, z liczbą mówców (natywnych i nienatywnych) szacowaną na 254 do 285 milionów. Rosyjski (wraz z białoruskim i ukraińskim) należy do grupy języków wschodniosłowiańskich. Rosyjska grażdanka (cyrylica) została zaadoptowana (z niewielkimi modyfikacjami) jako system pisma wielu krajów byłego ZSSR. |
| Rotokas | KW 4 | Język papuaski używany na wyspie Bougainville – tej samej, na której mówi się także w języku teop. Rotokas słynie z małego inwentarza fonemów oraz, w związku z tym, z alfabetu o niewielkiej liczbie znaków. Tu możesz posłuchać historii w języku rotokas, która zawiera piosenkę być może zapożyczoną z teop: http://www.zapata.org/stuart/linguistics/rotokas/matevu.shtml. |
| Rusiński | KW 5, 9 | Rusiński kompleks językowy obejmuje wschodniosłowiańskie odmiany (uważane przez wielu za dialekty ukraińskiego): łemkowskie w Polsce (prawie 7 tys. użytkowników), preszowskie w Słowacji (ok. 25 tys.), zakarpackie w Ukrainie i Rumunii (ok. 560 tys.), pannońsko-rusińskich enklaw w północnych Węgrzech (2 miejscowości), oraz rusińskiego z Wojwodiny (autonomicznej prowincji Serbii), wg niektórych również bojkowskie w Polsce i Ukrainie oraz huculskie w Ukrainie. Jako pierwszy – jeszcze w socjalistycznej Jugosławii – swojego uznanego standardu (literackiego) doczekał się rusiński w Wojwodinie – był tam nawet jednym z oficjalnych języków. Obecnie język pomocniczy w 9 miejscowościach w województwie małopolskim. Więcej o rusińskim:
|
| Rutulski | KW 8 | Lezgiński język północnokaukaski, używany przez 29 tys. mieszkańców Dagestanu w Rosji i Azerbejdżanu. Materiały o języku rutulskim na YouTube i Endangeredlanguages.com |
| Języki lapońskie/saamskie | KW 1, 6, 7, 9 | Kompleks języków (ugro-)fińskich używanych przez Samów/Lapończyków w środkowo-północnej Norwegii, północnej Szwecji i Finlandii i na Półwyspie Kola (Federacja Rosyjska). Większość języków lapońskich jest poważnie zagrożonych, np.
Sytuacji tych języków poświęcony jest artykuł “The Sami language”. |
| Saliba | KW 3 | Austronezyjski język używany w prowincji Milne Bay w Papui Nowej Gwinei. Więcej informacji, jak i zdjęcia użytkowników oraz tamtejszego krajobrazu znajdziesz tutaj. |
| Samoański | KW 2 | Austronezyjski język samoański jest językiem pierwszym dla znacznej większości mieszkńców Wysp Samoa. Ma status urzędowy zarówno w Samoa jak i Samoa Amerykańskim. Dzięki temu uznaje się go za język niezagrożony. |
| Języki samojedzkie | KW 5 | Podrodzina samojedzka jest jedną z dwóch odgałęzień rodziny języków uralskich (drugą jest podrodzina ugrofińska). Języki samojedzkie są używane głównie na terenie Syberii przez małe społeczności, ale zajmują duże terytorium. Wszystkie języki samojedzkie są zagrożone. |
| Sanskryt | KW 5, 9 | Sanskryt jest klasycznym językiem Indii, używanym niemal wyłącznie w piśmie. Z powodu swojej wyjątkowo długiej i bogatej historii jako język pisany, sanskryt jest wyjątkowo istotny dla językoznawców historycznych. Odkrycie faktu, iż sanskryt jest spokrewniony z greką i łaciną doprowadziło do utworzenia indoeuropejskiej rodziny językowej. |
| Scots | KW 5, 9 | Scots jest zachodnim językiem germańskim i posiada obecnie około 1,6 miliona mówców na terenie Szkocji. Po więcej szczegółów kliknij na Education Scotland. |
| Języki semickie | KW 5 | Podrodzina języków afroazjatyckich; używane głównie na Bliskim Wschodzie, w Afryce Północnej i Etiopii (m.in. język amharski, arabski(e), hebrajski, maltański). |
| Serbołużycki (górnołużycki i dolnołużycki) | KW 9 | Zachodnio-słowiański język górnołużycki używany jest przede wszystkim w niemieckiej Saksonii i z liczbą ok. 18 tysięcy użytkowników (Ethnologue 2009) uważany jest za zagrożony, język dolnołużycki zaś ukształtował się w Brandenburgii (niegdyś Prusach) i z mniej niż 7 tysiącami użytkowników jest z pewnością bardzo poważnie zagrożony wyginięciemRoli edukacji w wspieraniu języków łużyckich w Niemczech poświęcona jest broszura dostępna tutaj. |
| Serbski | KW 5, 9 | Serbski jest południowym językiem słowiańskim, używanym przez Serbów w Serbii, Bośni i Hercegowinie, Czarnogórze, Chorwacji i Macedonii. Pytanie czy serbski, chorwacki i bośniacki są oddzielnymi językami czy dialektami posiada jedynie kontrowersyjne odpowiedzi – etnolekty te są bardzo do siebie podobne w wymiarze słownictwa i gramatyki, lecz z powodów kulturowych i politycznych są często uznawane za odrębne języki. Najcześciej serbski zapisywany jest przy pomocy cyrylicy, ale zdarzają się przypadki zapisywania go alfabetem łacińskim. |
| Serbsko-chorwacki | KW 9 | Patrz: serbski i chorwacki. |
| Sheko | KW 3, Mapa | Sheko to język mniejszościowy w Etiopii. Posługuje się nim ok. 39.000 mówców, należy do omockiej grupy językowej, będącej częścią afrykańskiej semito-chamckiej rodziny językowej. W tej chwili nie jest to język zagrożony wymarciem, ponieważ posługują się nim zarówno osoby dorosłe, jak i dzieci w domach oraz w sytuacjach publicznych, ale jego pozycja jest słaba. Edukacja zapewniona jest w języku amharskim oraz po angielsku, lecz wielu użytkowników sheko jest analfabetami. Dokładniejsze informacje i źródła:
|
| Singa | KW 8 | Martwy język, używany kiedyś na wyspie Rusinga, znajdującej się na Jeziorze Wiktorii. |
| Siriono | KW 1 | Język siriono (inne nazwy: sirionó, mbia chee) należy do rodziny języków tupi i jest używany przez około 400 osób mieszkających w wiosce Ibiato w Boliwii. Jest krytycznie zagrożony wymarciem. |
| Słowacki | KW 9 | Słowacki jest językiem zachodniosłowiańskim, tak jak polski. Jest narodowym językiem na Słowacji, posiada też około 7 milionów użytkowników na całym świecie. |
| Języki słowiańskie | KW 1 | Językami słowiańskimi posługuje się większość mieszkańców Europy Środkowej i Wschodniej. Na rodzinę języków słowiańskich składają się języki takie jak: polski, rosyjski, chorwacki i bułgarski, ale również szereg mniejszych języków: kaszubski, języki łużyckie, śląski czy rusiński. |
| Starocerkiewnosłowiański | KW 9 | Język starobułgarski to najstarszy literacki język słowiański, ukształtowany w oparciu o słowiańskie gwary Sołunia (Salonik). Stał się jednak podstawą literacką języków: bułgarskiego, serbsko-chorwackiego i rosyjskiego, oraz wciąż używanym językiem liturgii prawosławnej. |
| Suahili | KW 7 | Suahili przynależy do podrodziny językowej bantu, która należy do rodziny języków niger-kongijskich. Jest to naczelny język we wschodniej Afryce, gdzie jako język obcy używany jest przez ok. 40 milionów ludzi (liczba użytkowników natywnych waha się w okolicy 6 milionów). Suahili ma status urzędowy w Tanzanii, Kenii, Ugandzie, Demokratycznej Republice Konga oraz na Komorach. |
| Sumeryjski | KW 1, 5 | Starożytny język sumeryjski był do trzeciego tysiąclecia p.n.e. językiem Królestwa Mezopotamii. W języku sumeryjskim powstawały tablice klinowe – jedne z najstarszych znanych nam przykładów języka pisanego. |
| Surżyk | KW 7 | Odmiana językowa znana w Ukrainie jako „surżyk” (termin pierwotnie oznaczający kiepskiej jakości chleb wypieczony z mieszanki żyta i jęczmienia) postrzegana jest jako język chłopów, używana przez nowo przybyłych do miasta na targowiskach lub ulicach; jej nazwa przyjęła się szeroko jako ‘negatywne (…) zbiorowe określenie mieszanych form językowych ukraińsko-rosyjskich i rosyjsko-ukraińskich, które przeplatają się i upraszczają formy tych dwóch języków wschodniosłowiańskich’ (Bernsand 2001: 40) |
| Swański | KW 5, Mapa | Rodzimy języków Swanów (Svanuri) – mieszkańców Swanetii, wysokogórskiego regionu na południowych stokach Kaukazu północno-zachodniej Gruzji. Język, zwany przez samych Swanów lusznu, jest jednym z języków kartwelskich, które tworzą rodzinę językową wraz z gruzińskim, megrelskim i lazyjskim. Języki kartwelskie traktowane są przez władze Gruzji jak dialekty języka gruzińskiego, pomimo stanowisk językoznawców i innych specjalistów, którzy podkreślając odrębną historię rozwoju poszczególnych języków, klasyfikują je jako oddzielne języki. Brak wsparcia władz i niski prestiż języka swańskiego w Gruzji przyczyniają się znacznie do przyspieszenia jego zaniku. W ostatnich latach wysokogórskie osiedla Swanów padają również ofiarą niszczących lawin i osuwisk, na skutek których część ich przesiedlono w równie biedne, acz też równinne regiony południowej Gruzji (m.in. przy granicy z Armenią i Azerbejdżanem). Swanowie są – podobnie jak Gruzini – prawosławnymi chrześcijanami, aczkolwiek w ich tradycjach zachowały się liczne pozostałości wierzeń przedchrześcijańskich. Język swański zapisywany jest obecnie najczęściej alfabetem gruzińskim, choć stosowano również doń pismo łacińskie czy rosyjską grażdankę. |
| Szampański | KW 9 | zob. waloński |
| Śląski | KW 1 , 9 | Etnolekt składający się z zespołu zachodniosłowiańskich dialektów używanych w południowej Polsce i na północno-wschodnich terenach Republiki Czeskiej. W Spisie Powszechnym z 2002 r. ponad 56 tysięcy polskich obywateli deklarowało używanie śląskiego w kontaktach domowych, co jednak nie skłania polskich polityków i większości dialektologów do uznania śląskiego za odrębny język regionalny. W Republice Czeskiej narodowość śląską deklarowało ponad 10 tysięcy osób. Trwają prace na kodyfikacją języka śląskiego – więcej o niej tutaj. Wg użytkowników śląski zagrożony jest asymilacją językową z dominującą polszczyzną. |
| Taa; !Xóo, !Xuun | KW 4, Mapa | Taa (występujący też w opracowaniach pod nazwami !xóõ i !xuun) ma około 500 mówców w Namibii i dalsze 4000 w Botswanie (za: projekt dokumentujący taa w bazie DoBeS). Nie wszyscy spośród nich są biegłymi użytkownikami językami, a bardziej pesymistyczne ujęcie każe nam oceniać liczbę wszystkich mówców na 2-2.5 tys. (patrz: http://www.endangeredlanguages.com/lang/593). Taa należy do grupy południowych języków buszmeńskich, będących z kolei podgrupą języków khoisan (lub buszmeńsko-hotentockich). Przykłady w niniejszych materiałach są dokumentacją dialektu używanego w Namibii, zwanego !xoon zachodnim. “Chociaż w niektórych miejscach dzieci wciąż dorastają otoczone językiem taa jako ich ojczystym, jest on bardzo zagrożony wymarciem. Jest to spowodowane niskim statusem społeczno-ekonomicznym jego mówców w obu krajach, wielojęzycznym otoczeniem w jakim żyją i brakiem materiałów do jego nauczania.” (projekt dokumentujący taa w bazie DoBeS) Taa jest niesamowicie popularny wśród lingwistów ze względu na olbrzymią ilość fonemów, jakie posiada (zobacz też: KW rozdz.4) – rozróżnia ponad 80 spółgłosek (dokładna liczba waha się w zależności od teorii i interpretacji), w tym mlaski, oraz 20 samogłosek. Używa też dwóch tonów (wysokiego i niskiego).
|
| Tahuatański, tahutański |
Mapa | Jeden z dialektów południowomarkizańskich, należący do nuklearnych języków wschodniopolinezyjskich, blisko spokrewniony z m.in. hawajskim, maoryjskim (z Nowej Zelandii), czy rapanuańskim (z Wyspy Wielkanocnej). Ethnologue [2009: 594] wymienia 2100 użytkowników (głownie rybaków) mówiących 3 wzajemnie zrozumiałymi dialektami zamieszkującymi główne z południowych Wysp Markizów (Tahuta, Hiva Oa i Fatu Hiva) należących do Polinezji Francuskiej. Dialekty północnomarkizańskie stanowią odrębny kompleks językowy. Więcej o językach markizańskich po tym linkiem. |
| Tajski | KW 4 | To jeden z większych języków świata. Szacunkowe dane na temat liczby użytkowników wahają się pomiędzy 20 a 60 mln, w zależności od tego, czy niektóre odmiany uznajemy za dialekty tajskiego czy za osobne języki oraz czy zaliczamy osoby dwujęzyczne w kombinacji tajski-inny język ojczysty. Na tym blogu: http://list25.com/the-25-most-influential-languages-in-the-world/ tajski zajął 23. miejsce na liście 25 najbardziej wpływowych języków świata (polski zajmuje miejsce 20.). |
| Tamilski | KW 5 | Język draiwdyjski używany na terenie południowych Indii oraz na Sri Lance (gdzie jest jednym z języków narodowych) przez ponad 70 milionów ludzi. |
| Tatarski | KW 9 | Kompleksowa nazwa turkijskich (podrodziny języków ałtajskich) odmian językowych, używanych przez rozmaite odłamy Tatarów w Eurazji, m.in.:
|
| Tây bồi | KW 7 | Pidżyn osnuty na języku francuskim używany w Wietnamie |
| Telugu | KW 5 | Język drawidyjski używany przez ponad 70 milionów osób w Indiach. |
| Temne | KW 7 | Temne jest językiem adamawańskim z fyli nigero-kongijskiej, używanym na terenie Sierra Leone przez około 2 milionów użytkowników natywnych. Służy także jako lingua franca dla kolejnych 1,5 milionów osób żyjących w pobliżu grup Temne (Ethnologue 2009). |
| Teochew | KW 8 | Dialekt teochew języka minnańskiego jest używany w regionie Chaoshan we wschodnim Guangdongu i przez diasporę Teochew na całym świecie. Teochew zachował wiele cech wymowy języka strarochińskiego i część jego słownictwa, które inne chińskie dialekty utraciły. |
| Teop | KW 3 , Mapa | Teop należy do gałęzi oceanicznej rodziny języków austronezyjskich. Jest używana na wyspie Bougainville’a, która jest częścią Papui Nowej Gwinei. Szacowana liczba użytkowników waha się między pięcioma w dziesięcioma tysiącami osób. Dowiedz się więcej i zapoznaj się z próbkami języka na stronie Projektu Dokumentacji teop. |
| Tobi | KW 1 | Tobi to krytycznie zagrożony język austronezyjski używany na jednej z wysp Palau. |
| Tok Pisin | KW 3 | Tok pisin to język urzędowy, a także szerszej komunikacji, na terenie Papui Nowej Gwinei. To język kreolski, który narodził się z pidżynu opartego o język angielski z elementami języków melanezyjskich. |
| Tondano | KW 3 | Język austronezyjski używany w Celebes Północnym. |
| Totoli | KW 1, 3, Mapa | Język totoli (totolski) jest językiem austronezyjskim używanym przez około 25 tysięcy mieszkańców Środkowego Celebesu w Indonezji. Totoli jest zagrożony wymarciem. Pod tym linkiem znajdziesz informację o projekcie dokumentacyjnym tego języka. |
| Tshanglakha (lub: język tshangla) | KW 6 | Inaczej zwany ‘scharchopkha’ – językiem ludu Sharchop (Tschangla) zamieszkującego wschodni Bhutan, stan Arunachal Pradesh w Indiach, jak również tereny południowego Tybetu. Jest to jeden z dominujących języków swojego regionu – mówi nim ok. 170 tysięcy ludzi. Tschanglakha to język istniejący przede wszystkim w formie ustnej, a sztuka słowa – np. zagadkowanie – to istotny element kultury społeczności Tschangla. Język należy do sino-tybetańskiej rodziny językowej. |
| Tsotsil | KW 3 | Język majański używany w Meksyku. |
| Turecki | KW 3, 6 | Turecki należy do rodziny języków turkijskich. Posiadanie ponad 60 milionów użytkowników czyni go jednym z największych języków świata. |
| Języki turkijskie | KW 5 | Rodzina językowa występująca na przestrzeni Eurazji od południowo-wschodniej Europy do zachodnich Chin. Największymi językami turkijskimi są turecki, azerbejdżański, uzbecki i kazachski. Jest też sporo małych, zagrożonych języków turkijskich np. tatarski, armeno-kipczacki, czułymski i karaimski. |
| Tybetański, klasyczny tybetański | KW 5 | Klasyczny tybetański jest językiem tekstów z okresu między X a XII wiekiem n.e., zapisywanym za pomocą sylabariusza tybetańskiego. Stanowił też podstawę dla współczesnego, standaryzowanego języka tybetańskiego, urzędowego języka Tybetańskiego Regionu Autonomicznego Chińskiej Republiki Ludowej. Języki tybetańskie stanowią gałąż rodziny języków sino-tybetańskich. |
| Języki tybeto-birmańskie | KW 5 | Ponad 300 języków używanych od Himalajów po Birmę; uważane (wg różnych hipotez) za podrodzinę w obrębie rodziny sino-tybetańskiej, odrębną rodzinę językową, bądź zbiór niespokrewnionych ze sobą grup językowych tego obszaru. |
| Ubyski | KW 4 | Ubyski był północno-zachodnim językiem kaukaskim, którego ostatni mówca zmarł w 1992. |
| Udmurcki (wotiacki) | KW 1 | Język udmurcki (także: wotiacki) jest jednym z języków ugrofińskich. Używa się go w Rosji, głównie w Republice Udmurcji, gdzie ma status języka oficjalnego. Reprezentujące Rosję na Festiwalu Eurowizji w 2012 Buranowskie Babuszki śpiewały częściowo po udmurcku. W finale konkursu zajęły drugie miejsce – pod tym linkiem możesz zobaczyć ich występ. |
| Ugarycki | KW 5 | Ugarycki był językiem semickim. Wiemy o tym dzięki glinianym tabliczkom z pismem klinowym z XIV-XII wieku p.n.e., które zostały odnalezione w 1928. |
| Ujgurski | KW 5 | Turkijski język z zachodniej części Chin. |
| Ukraiński | KW 8 | Ukraiński jest językiem wschodniosłowiańskim (podgrupa języków słowiańskich). Ma status urzędowy na Ukrainie i jest demograficznie silniejszy na zachodzie kraju, jako że we wschodniej części przeważają użytkownicy rosyjskiego. W spisie powszechnym z 2001 roku 85,2% wszystkich mieszkańców Ukrainy zadeklarowało znajomość ukraińskiego (http://2001.ukrcensus.gov.ua/rus/results/general/language/). |
| Języki uralskie | KW 5 | |
| Urdu | KW 1, 5 | Indoeuropejskiego języka urdu (اُردُو w urdu) używa na co dzień ponad 60 milionów ludzi, głównie mieszkańców Pakistanu i Indii. Z językoznawczego punktu widzenia, język urdu oraz hindi z sąsiednich Indii można by uznać za jeden i ten sam język. Jednakże ze względu na kryteria socjo-polityczne, urdu i hindi stanowią de facto dwa odrębne języki. |
| Võro-seto | KW 9 | Bałto-fińskie odmiany estońskie võro (i) seto używane są na południu Estonii (ta druga również na przygranicznych terenach w Rosji) przez odpowiednio 70 i 10-13 tys. osób. Pomimo odrębnej historii rozwoju i poczucia odrębnej tożsamości językowej (u Seto również kulturowo-religijnej: prawosławnej) języki te nie mają w Estonii żadnego statusu, co znacznie utrudnia ich pełną żywotność. Od pewnego czasu prowadzi się jednak językowe kursy szkolne i pozaszkolne.
|
| Walijski | KW 1, 3, 8 | Najstarszy język z używanych na terenie Brytanii. Około 15% populacji Walii zna ten język w mowie i piśmie (Spis LSOA 2011) |
| Waloński(e) | KW 9 | Kompleks języków regionalnych (z grupy romańskich języków oïl) w południowej Belgii (Walonia) i północno-wschodniej Francji, prócz walońskiego właściwego, obejmujący również pikardyjski, lotaryński, szampański. Używany przez ponad milion Walonów, rozumiany przez 2 miliony, ze względu na bliskie pokrewieństwo z oficjalnym w obu krajach francuskim nieuznany za odrębny język, pomimo starań organizacji walońskich w Belgii i Francji. Więcej o języku walońskim: http://rifondou.walon.org. Wg użytkowników waloński zagrożony jest asymilacją językową z dominującym francuskim. |
| Wãnsöhöt | KW 1 | Język wãnsöhöt lub puinave (również: waipuniavi) jest izolowanym językiem używanym przez mieszkańców brzegów rzeki Orinoko na granicy Kolumbii i Wenezueli. Puinave ma około 4000 użytkowników (Higuita – Wetzels 2007) i jest zagrożony wymarciem. |
| Warlpiri | KW 6 | To jeden z języków rdzennych mieszkańców Australii, należący do rodziny języków pama-nyunga. Dzięki swoim ciekawym cechom warlpiri jest językiem dobrze znany społeczności językoznawców – n.p. posiada specjalny język unikania nazywany jirriwiri, którego używa się podczas rytuałów inicjacyjnych. |
| Warrgamay | KW 3 | Język australijski, spokrewniony z dyirbal. Zgodnie z Wikipedią, język ten jest już martwy, ale możesz zapoznać się z programem jego wskrzeszenia tutaj i tutaj lub zobaczyć listę słownictwa tutaj. |
| Wenyan (=klasyczny chiński) | KW 5 | Klasyczny literacki język chiński |
| Węgierski | KW 3, 9 | Węgierski, z ponad 14 milionami użytkowników, jest największym przedstawicielem rodziny języków ugrofińskich. To narodowy język Węgrzech i jeden z języków urzędowych Unii Europejskiej. |
| Wiczita | KW 8 | Wiczita jest używany przez garstkę starszych osób (z których większość zna tylko poszczególne słowa lub wyrażenia w tym języku) w Oklahomie. Należy do kaddoskich, rdzennych języków Ameryki.
|
| Wietnamski | KW 4, 5 | Jeden z większych języków świata – ma 76 milionów mówców. Należy do austroazjatyckiej rodziny językowej. W przeciwieństwie do większości języków w Azji, wietnamski zapisywany jest zmodyfikowanym alfabetem łacińskim. |
| Wilamowski | KW 3, 5, 9, Mapa | Wilamowice – to miasteczko w południowej Polsce (powiat bielski województwa śląskiego), liczące dziś ok. 3 tysięcy mieszkańców, z których jeszcze 50-60 osób posługuje się archaiczną germańską odmianą językową wymysiöeryś, uważaną przez językoznawców za wywodzącą się z kolonialnych dialektów średnio-wysoko-niemieckich. Język nie jest już od dawna przekazywany międzypokoleniowo, choć ostatnio czynione są próby rewitalizacji etnolektu i ludowej kultury Wilamowic. Zob. np. http://www.youtube.com/watch?v=8nbJ9fW7WWk. |
| Włoski | KW 9 | Włoski jest językiem romańskim używanym w kilku krajach europejskich. Wiele etnolektów używanych we Włoszech było dawniej uważanych za dialekty włoskiego, ale obecnie wielu językoznawców uważa je za odrębne języki np. friulski, liguryjski, sardyński czy sycylijski. |
| Xhosa | KW 4 | Xhosa to jeden z języków urzędowych Republiki Południowej Afryki. Należy do rodziny językowej bantu i ma około 7,8 miliona użytkowników. |
| Xibe | KW 5 | Język xibe to mniejszościowy język w należącej do Chin Mongolii Wewnętrznej. Do jego zapisu wykorzystuje się pismo mongolskie. |
| Yagua | KW 2 | Język używany w Peru, ostatni żyjący przedstawiciel rodziny peba-yaguańskiej (Zob. też: Dahl i Velupillai 2011, http://wals.info/chapter/66). |
| Yeri | KW 3, Mapa | Yeri jest zagrożonym językiem z rodziny torricelli, używanym około 40km na południowy wschód od miejscowości Aitape w prowincji Sandaun (Papua-Nowa Gwinea). Mimo, że społeczność Yeri nazywa swoją wioskę nog?lYeri ‘wioska Yeri’, na większości map można ją znaleźć jako ‘Yapunda’. Użytkownicy języka yeri sami nie są pewni, dlaczego na mapach ich wioska to Yapunda. |
| Yi (= lolo, nuosu) | KW 5 | Języki yi (zwane też nuosu lub lolo) – tworzą odrębną grupę rodziny językowej tybetańsko-birmańskiej, z których sześć uznanych jest przez administrację chińską za oddzielne, wzajemnie niezrozumiały odmiany językowe: północna (nuosu), zachodnie yi (lalo), centralne yi (lolopo), południowe yi (nisu), południowo-wschodnie yi (wusa nasu), wschodnie yi (nasu). Inne języki grupy yi używane są też w Wietnamie, Birmie i Tajlandii. Większość języków yi nie jest jeszcze liczebnie zagrożonych (aczkolwiek Ethnologue 2009 wskazuje niewielkie liczby użytkowników takich odmian jak miqie – 30 tysięcy i maleje), jednak wzmożone kontakty kulturowe i administracyjne z językami oficjalnymi (zwłaszcza chińskim) doprowadziły do znacznej degeneracji języków yi zapożyczeniami i całymi strukturami przejmowanymi z tych języków. Dokumentacji i digitalizacji wymaga również zagrożona literatura spisana w pismach yi – o których filmik. |
| Yimas | KW 3 | Zagrożony język z Papui Nowej Gwinei. Należy do rodziny sepik-rami. |
| Yoruba (= joruba) | KW 1 , 4 | Język joruba (także: yoruba) jest językiem z rodziny nigero-kongijskiej używanym przez ok. 19 milionów ludzi w Nigerii i Beninie.Możesz nauczyć się języka yoruba on-line: http://ilanguages.org/yoruba.php |
| Yucateco | KW 5, 9 | Język yucatec/yucateco to jeden z języków majańskich. |
| Yurakaré (yuracareańskie) | KW 3, Mapa | Język yuracareański (alternatywnie: yurakaré) używane są w Boliwii, na terenach na północ od Cochabamby. Obecnie szacuje się liczbę mówców w przedziale od 1800 do 2680 (http://www.endangeredlanguages.com/lang/1634). Wszyscy z nich są dwujęzyczni, a ich drugim językiem jest hiszpański. To język izolowany, co oznacza, że ich pokrewieństwo z jakąkolwiek rodziną językową nie zostało udowodnione, aczkolwiek kilku lingwistów próbowało połączyć yurakaré z innymi językami występującymi w Amerykach. Język ten jest wysoce zagrożony wymarciem.
|
| Zayse | KW 3 | Zajse należy do gałęzi języków omockich z rodziny semito-chamickiej. Jest używany w Etiopii przez około 18.500 osób. |
| Zhuang | KW 5 | Zhuang (wymowa: czuang) – kam-tajski makrojęzyk używany łącznie przez ok. 15 milionów członków tej uznanej mniejszości narodowej mieszkającej w płd-wschodnich Chinach. Języki zhuang mają wyjątkową rozbudowaną tonalność. Piosenka w zhuang na serwisie YouTube. |
| Zuni | KW 4 | Natywny język amerykański, używany w Nowym Meksyku i Arizonie. Brak znanych języków spokrewnionych. |
| Żmudzki | KW 9 | Żmudzki to zespół dialektów języka litewskiego (bałtyckiego) o odrębnej tradycji historycznej, terytorialnej i piśmienniczej. Nieuznany za odrębny język, stara się o podniesieniu swojego statusu społecznego i politycznego w Litwie.
|