| Pojęcie |
Rozdział KW |
Wyjaśnienie |
| ablatyw (przypadek) |
2 |
przypadek gramatyczny wyrażający głównie oddalanie się, odchodzenie od czegoś. Występuje np. w języku fińskim. |
| ablaut, apofonia |
3 |
wymiana samogłoski w ramach rdzenia wyrazu
|
| afiks |
3 |
termin zbiorczy obejmujący prefiks, sufiks itd.
|
| akcent |
4 |
1) podwyższona siła artykulacyjna jednostek fonetycznych języka, która czyni je bardziej prominentnymi w obrębie wyrazu lub wyrażenia
2) sposób wymowy charakterystyczny dla danego języka czy osoby. |
| alfabet fonetyczny |
10 |
zestaw znaków alfabetycznych służący do systematycznego zapisu dźwięków jakiegoś języka. Międzynarodowy Alfabet Fonetyczny to prawdopodobnie najbardziej znany przykład takiego systemu. |
| allomorf |
3 |
wariant określonego morfemu
|
| alternacja spółgłoskowa |
3 |
wymiana spółgłoski w obrębie rdzenia wyrazu |
| analogowy format danych |
10 |
format danych wykorzystujący fizyczne środki zapisu danych na nośniku (np. wyżłobienia na płycie lub impulsy magnetyczne) |
| anotacja, anotacja mowy |
10 |
metoda uszeregowanej w czasie transkrypcji danych języka mówionego pozwalająca śledzić tekst i odsłuchać plik dźwiękowy po zakończeniu nagrywania – działa to podobnie do np. napisów w filmie |
| aproksymant |
4 |
głoska artykułowana przy zwężonym miejscowo torze głosowym |
| argot, grypsera |
6 |
rodzaj socjolektu noszący znamiona sekretnego kodu, używany przez grupy społeczne pragnące, by osoby z zewnątrz nie rozumiały nadawanych komunikatów (np. złodzieje). Argot definiowany jest przede wszystkim przez specyficzne słownictwo. |
| artykulacja |
4 |
sposób w jaki wypowiadane są dźwięki mowy |
| Australopitek |
1 |
rodzaj ssaka naczelnego zamieszkującego do ok. 1 mln lat temu tereny dzisiejszej Afryki wschodniej i południowej. Australopiteki są praprzodkami rodzaju Homo – w tym gatunku Homo sapiens. |
| bierna dwujęzyczność |
8 |
Sytuacja, w której osoba dwujęzyczna rozumie więcej niż jeden język, ale tylko jednym z nim posługuje się biegle |
| code switching, przełączanie kodu |
7 |
rodzaj użycia więcej, niż jednego języka lub odmiany językowej w obrębie jednej wypowiedzi taki, że da się wskazać momenty przejścia między językami |
| dane językowe |
10 |
próbka użycia języka zachowana w trwałej formie, np. tekst, słownik, nagranie |
| derywacja |
3 |
metoda tworzenia form wyrazowych polegająca na dołączaniu afiksów do rdzenia wyrazu |
| dialekt |
1, 2, 6 |
lokalna/regionalna odmiana języka. Przeważnie użytkownicy sąsiadujących ze sobą dialektów tego samego języka rozumieją się nawzajem. |
| dialekt miejski |
6 |
odmiana językowa typowa dla danego miasta. Dialekt miejski łączy w sobie cechy odmian geograficznych i społecznych: charakteryzjue się np. słownictwem specyficznym dla danego regionu oraz odzwierciedla sytuację socjolingwistyczną w mieście, np. kontakty językowe czy strukturę zawodową społeczności mieszkańców. |
| dokumentacja języków |
10 |
czynności związane ze zbieraniem, przetwarzaniem i przechowywaniem danych językowych |
| dwujęzyczność |
8 |
posługiwanie się przez jakąś osobę dwoma językami. Dwujęzyczność jest trudna do precyzyjnego zdefiniowania, ponieważ osoby o różnych stopniach biegłości w obydwu językach mogą zostać uznane za dwujęzyczne. |
| dwuklasowość |
1 |
cecha znaków językowych polegająca na tym, że mogą być one podzielone na jednostki znaczące, które da się podzielić na jeszcze mniejsze elementy. Wyrażenie można podzielić na wyrazy, które są złożone z morfemów. Te z kolei da się podzielić na jednostki nie posiadające znaczenia – dźwięki. |
| dyglosja |
7 |
sytuacja, w której dwa języki lub odmiany językowe są używane w jakiejś społeczności rozłącznie w różnych domenach życia |
| elastyczność |
9 |
cecha języka ludzkiego pozwalająca zakomunikować to samo na wiele różnych sposobów |
| elicytacja |
10 |
sposób zbierania danych językowych polegających na pozyskiwaniu bezpośrednio od użytkownika języka wcześniej ustalonych danych konkretnego typu |
| etniczność |
9 |
pojęcie oznaczające subiektywne poczucie wspólnej tożsamości opartej na wspólnym pochodzeniu i tworzącej poczucie grupowej solidarności wśród członków danej społeczności |
| etnolekt |
1, 9 |
język określonej grupy etnicznej
|
| fleksja |
3 |
technika budowania form wyrazowych poprzez zmiany w obrębie leksemu |
| fonacja |
4 |
udział fałdów głosowych w artykulacji |
| fonem |
4 |
najmniejsza jednostka języka, która może różnicować znaczenie, choć sama znaczenia nie posiada. Fonem to abstrakcyjna kategoria obejmująca głoski. . |
| forma wyrazowa |
3 |
konkretne użycia wyrazu (w sensie leksemu) np. w tekście |
| gatunek tekstu |
6 |
odmiana tekstu charakteryzująca się swoistą strukturą, charakterystycznym językiem oraz funkcją, jaką tekst pełni w społeczeństwie |
| genetyczna klasyfikacja języków |
1 |
sposób klasyfikacji języków, który bierze pod uwagę ich pochodzenie. Języki spokrewnione ze sobą genetycznie mają wspólnego przodka i tworzą tzw. rodziny językowe. |
| glosowanie |
3 |
technika używana przez językoznawców do przedstawiania struktury i znaczenia wyrazów z obcych języków. Wyrazy są segmentowane na morfy, a każdy morf opatrzony jest tłumaczeniem znajdującym się bezpośrednio pod nim. Do tłumaczenia używany jest zestaw skrótów zwanych glosami: np. ‘SG’ to liczba pojedyncza, a PST oznacza czas przeszły. |
| głoska |
4 |
konkretny, fizycznie istniejący i dostępny dla percepcji dźwięk mowy (realizacja fonemu) |
| grafem |
5 |
znak graficzny używany w piśmie |
| grafizacja |
5 |
tworzenie formy pisanej języka lub jego odmiany
|
| Gramatyka Uniwersalna |
2 |
wrodzony zestaw zasad językowych, które pozwalają każdemu człowiekowi zbudować system gramatyczny każdego otaczającego go języka. Teorię Gramatyki Uniwersalnej zaproponował Noam Chomsky. |
| Homo sapiens |
1 |
gatunek ssaków człowiekowatych, którego przedstawicielami wszyscy jesteśmy. Homo sapiens jest jedynym dzisiaj występującym gatunkiem z rodzaju Homo. |
| idiolekt |
1, 10 |
swoisty indywidualny język charakterystyczny dla konkretnego człowieka |
| ikoniczność |
1 |
relacja pomiędzy znakiem językowym a jego znaczeniem, w której znaczenie da się odgadnąć na podstawie tego, jak znak brzmi lub wygląda. W przeciwieństwie do osób, które uważają znaki języka za w pełni arbitralne, czyli umowne, zwolennicy ikoniczności twierdzą, że związek formy i znaczenia znaku językowego da się wyjaśnić. |
| infiks, wrostek |
3 |
morfem, który umieszcza się wewnątrz rdzenia wyrazu |
| instytucjonalne wspieranie języka |
9 |
ogół działań zmierzających do wzmocnienia lub utrzymania pozycji danego języka, które są podejmowane przez władze polityczne i inne lub we współpracy z nimi |
| intonacja |
4 |
zmiana w natężeniu głosu, która nie zmienia znaczenia wyrazu (w odróżnieniu od tonu) |
| jednojęzyczność |
1, 9 |
zjawisko polegające na władaniu tylko jednym językiem (przez człowieka) lub sytuacja, w której w danym państwie lub regionie używa się wyłącznie jednego języka |
| język migowy |
1 |
a system skonwencjonalizowanych gestów (tzw. migów) uzywanych w komunikacji pomiędzy oraz z osobami niesłyszącymi |
| język regionalny |
6, 9 |
autochtoniczny język danego regionu, który nie jest językiem mniejszości narodowej lub etnicznej. Język regionalny jest najczęściej blisko spokrewniony z językiem większościowym (przeważnie urzędowym) danego państwa. |
| język unikania |
6 |
także: język teściowej. Odmiana języka chrakterystyczna pewnym kulturom, używana w pewnych warunkach społeczno-kulturowych, np. w obecności określonych członków rodziny. Język unikania ma tę samą gramatykę, co zwykła odmiana, ale różni się od niej słownictwem. |
| język zagrożony |
8 |
język, który podlega ryzyku wyjścia z użycia |
| językoznawstwo |
1 |
dziedzina nauki zajmująca się badaniem języków |
| klasyfikator |
3 |
wyraz funkcyjny używany w ramach pewnych struktur razem z rzeczownikami, który służy do określenia przynależności rzeczownika do określonej klasy |
| klityka |
3 |
wyraz funkcyjny zlewający się ze słowem bez jednoczesnego stawania się jego częścią |
| kodyfikacja |
9 |
podanie kryteriów lub cech „prawidłowej” odmiany języka
|
| kontakt językowy |
7 |
sytuacja, w której grupy użytkowników różnych języków koegzystują ze sobą, tak że system językowy przynajmniej jednego z języków ulega zmianom |
| końcówka (fleksyjna) |
3 |
ostatni sufiks dołączany do tematu, wyrażający znaczenie gramatyczne |
| korpus językowy |
10 |
usystematyzowany zbiór próbek konkretnych użyć jakiegoś języka (np. teksty, nagrania języka mówionego) zebrany w jakimś celu: do wykorzystania w badaniach językoznawczych, do celów związanych z dokumentacją języków czy planowaniem języka |
| kreol, język kreolski |
7 |
język, który wyewoluował z pidżynu, posiadający własne słownictwo, reguły gramatyczne i społeczność rodzimych użytkowników |
| kultywacja języka |
9 |
działania zachęcające do używania języka i jego skodyfikowanej odmiany |
| leksem |
3 |
techniczna nazwa dla „wyrazu” rozumianego jako abstrakcyjna jednostka znaczeniowa |
| leksykon umysłowy |
4 |
skomplikowany system w umyśle człowieka, który zawiera całość informacji o jednostkach języka |
| leksykostatystyka |
2 |
metoda ustalania pokrewieństwa między językami na podstawie odsetka wyrazów pokrewnych na liście wyrazów – przeważnie na zestawieniu typu lista Swadesha. |
| liczba |
3 |
kategoria gramatyczna opisująca liczebność (zjawisk, rzeczy, osób itd.). Podstawowe rozróżnienie pod względem liczby przebiega w językach na ‘jeden’ (liczba pojedyncza) i ‘więcej niż jeden (liczba mnoga) |
| lingua franca |
7, 8 |
język przyjęty jako wspólny system porozumiewania się między dwoma mówcami odmiennych języków (np. angielski dla Niemca i Polaka) td>
|
| lingwonim |
1 |
nazwa dla odmiany językowej |
| lista Swadesha |
2 |
typ listy wyrazów zaproponowany przez językoznawcę Morrisa Swadesha. Lista taka zawiera 100-200 elementów ze słownictwa podstawowego i służy do ustalania stopnia pokrewieństwa genetycznego między językami. |
| metadane |
10 |
dane na temat danych językowych – dodatkowe informacje opisujące główne dane. Na przykład dla fonetyka danymi będą nagrania dźwiękowe, a metadanymi – informacje na temat czasu i miejsca ich powstania, nazwisko mówcy, parametry techniczne sprzętu itd. |
| metafora |
6 |
figura retoryczna i źródło zmiany językowej polegająca na subiektywnie odbieranym podobieństwie pomiędzy dwoma pojęciami |
| metajęzykowy |
1 |
określenie, które mówi o możliwości powiedzenia czegoś o samym języku. Utrzymuje się, że tylko ludzie mają zdolności metajęzykowe. |
| Międzynarodowy Alfabet Fonetyczny (IPA) |
2, 4, 5, 10 |
ujednolicony system znaków alfabetycznych stworzony przez Międzynarodowe Stowarzyszenie Fonetyczne, który w wyczerpujący sposób zapisuje wszystkie dźwięki występujące we wszystkich językach świata |
| mikrojęzyk |
9 |
język, który używany jest już tylko przez kilku-kilkunastu mówców |
| morf |
3 |
konkretna manifestacja morfemu w języku mówionym bądź pisanym |
| morfem |
3 |
najmniejsza jednostka języka (część wyrazu) niosąca znaczenie |
| morfologia |
3 |
dział językoznawstwa badający formalną budowę wyrazów |
| mowa |
1, 4 |
najbardziej naturalny sposób ustnego użycia języka |
| niematerialne dziedzictwo kulturowe |
6 |
ta część dziedzictwa kulturowego jakiejś społeczności, która nie istnieje fizycznie w trwałej formie, a jest przekazywana ustnie kolejnym pokoleniom. Do niematerialnego dziedzictwa zaliczają się np.: zwyczaje, rytuały, wierzenia i tradycyjna wiedza. |
| normalizacja |
9 |
wybór jednej z odmian językowych jako odmiany standardowej |
| odmiana językowa |
6, 8, 9 |
jedno z wielu oblicz jakiegoś języka, na przykład: dialekt, rejestr, styl i inne wersje geograficzne, funkcjonalne i społeczne, w tym odmiana standardowa języka. td>
|
| określoność |
3 |
kategoria gramatyczna mówiąca o tym, że obiekt, o którym mowa jest dostępna (tj. znana lub w inny sposób możliwa do zidentyfikowania) mówiącemu i słuchaczowi |
| onomatopeja |
1 |
a word which immitates sounds (e.g. “meow” or “to buzz”) |
| oscylogram |
4 |
najprostsza w sensie technicznym metoda wizualizacja dźwięków przedstawiająca przebieg fali dźwiękowej w czasie
|
| osoba |
3 |
kategoria gramatyczna opisująca uczestników dyskursu. Kategoria osoby przeważnie wyróżnia: mówiącego, adresata i inne osoby |
| para minimalna |
4 |
para wyrazów, które różnią się tylko jednym dźwiękiem |
| paradoks obserwatora |
10 |
zjawisko związane ze zbieraniem danych językowych polegające na tym, że choć najbardziej miarodajne dane to takie ukazujące naturalne użycie języka przez ludzi wtedy, gdy nie są obserwowani, to dane da się pozyskać tylko przez obserwację |
| pejzaż językowy |
9 |
obecność i dostrzegalność języków w przestrzeni publicznej danego regionu lub w sferze prywatnej (np. w czyimś domu) |
| pidżyn |
7 |
uproszczona odmiana języka służąca do komunikacji ludziom, którzy nie mają ze soba wspólnego języka. Pidżyny mają też ograniczone słownictwo, czasami zapożyczone z języków lokalnych. Nie są jednak językami natywnymi (tj. dzieci ich nie nabywają), a powstają z konieczności kontaktu między rodzimymi użytkownikami różnych języków. |
| pismo |
1, 5 |
symboliczna reprezentacja dźwięków języka za pomocą znaków graficznych |
| pismo alfabetyczne |
5 |
pismo, w którym w idealnym przypadku jeden grafem odpowiada jednemu fonemowi. W praktyce spotykamy wiele odstępstw od tej reguły: w niektórych językach znaki alfabetu służą do oddawania długości dźwięku (np. w szwedzkim czy niemieckim) albo kilka grafemów reprezentuje jeden fonem (np. w języku polskim)
|
| pismo fonograficzne |
5 |
pismo, w którym każdy grafem odpowiada jednostce dźwiękowej języka, np. sylabie lub fonemowi |
| pismo ideograficzne |
5 |
pismo, w którym grafemy są niemal całkiem umownymi odzwierciedleniami pojęć |
| pismo logograficzne |
5 |
pismo, które za pomocą znaków graficznych oddaje całe pojęcia |
| pismo piktograficzne |
5 |
pismo, w którym grafemy są możliwie najwierniejszymi przedstawieniami graficznymi (obrazkowymi) otaczającego świata |
| pismo sylabiczne |
5 |
pismo, w którym grafemy odpowiadają sylabom |
| podtrzymywanie języka |
9 |
strategie i działania mające na celu wsparcie lub wzmocnienie języka wciąż funkcjonującego i którym wciąż posługują się młodsi wiekiem użytkownicy, ale który zaczyna wychodzić ze swoich pierwotnych domen użycia |
| polityka językowa |
9 |
zespół wszelkich dyrektyw dotyczących kształtowania zależności między danym społeczeństwem a odmianami językowym będącymi w użyciu |
| posiadanie |
3 |
relacja (także metaforyczna) pomiędzy posiadaczem a przedmiotem posiadanym |
| posiadanie rozdzielne i nierozdzielne |
3 |
dwa rodzaje wyrażania, że coś lub ktoś należy do kogoś/czegoś:
(1) nierozdzielne dotyczy obiektów, których nie można nabyć albo się pozbyć, np. części ciała, członkowie rodziny;
(2) rozdzielne dotyczy posiadania namacalnych obiektów, które można nabyć lub się ich pozbyć (np. dom)
|
| praca terenowa |
10 |
czynności związane z gromadzeniem danych językowych na potrzeby dokumentacji języków przeprowadzane w miejscu, gdzie używa się danego języka |
| prefiks |
3 |
morfem poprzedzający rdzeń wyrazowy |
| produktywność |
1 |
1) zdolność języka do nieograniczonego tworzenia coraz to nowych wypowiedzi na podstawie tych zasłyszanych lub zaobserwowanych wcześniej
2) o produktywności można mówić także w odniesieniu do jednostek gramatycznych: np. afiksy derywacyjne są produktywne, jeśli za ich pomocą często tworzy się dużą ilość nowych wyrazów |
| psycholingwistyka |
1 |
nauka zajmująca się psychologicznymi aspektami języka, np. jego akwizycją i przetwarzaniem |
| rdzeń |
3 |
morfem niosący znaczenie leksykalne wyrazu |
| reduplikacja |
3 |
technika słowotwórcza polegająca na tworzeniu nowych słów poprzez powtarzanie wyrazów lub ich części |
| reguła fonotaktyczna |
2 |
zasada określająca dopuszczalne sekwencje dźwięków w danym języku |
| relacyjna baza danych |
10 |
rodzaj bazy danych zawierający informacje nie tylko o samych danych, lecz także o sposobach powiązań między różnymi typami danych i ich organizacji |
| rewitalizacja/wskrzeszanie języka |
9 |
strategie i działania mające na celu poprawę kondycji języka: przywrócenie zagrożonego języka do przynajmniej części pierwotnych domen użycia (rewitalizacja) lub doprowadzenie do ponownego używania języka kompletnie wymarłego (wskrzeszanie) |
| rodzaj gramatyczny, klasa wyrazów |
3 |
kategoria gramatyczna, w która przypisuje rzeczowniki do określonych klas (np. rodzaj męski, żeński i nijaki). To, do jakiej klasy należy dany rzeczownik, może zależeć od jego brzmienia czy znaczenia, ale czasem wybór jest umowny. |
| samogłoska |
4 |
dźwięk powstający w otwartym dla przepływu powietrza torze głosowym |
| scenariusz nagrania |
10 |
pół-ustrukturyzowany plan sesji nagraniowej, w którym ustala się z góry np. temat rozmowy |
| semazjografia |
5 |
rodzaj pisma, w którym znaki graficzne oznaczją pojęcia w sposób bezpośredni, bez odnoszenia się do struktur językowych |
| sesja nagraniowa |
10 |
termin obejmujący wszystkie czynności towarzyszące nagrywaniu |
| składnia |
3 |
dział językoznawstwa badający zasady łączenia się słów w wyrażenia i zdania |
| slang |
1, 6 |
typ socjolektu używanego przez grupę osób o wspólnych zainteresowaniach czy stylu życia (np. hipisi, uczniowie/studenci, członkowie społeczności hip-hopowej) |
| słowa-klucze kultury |
2 |
wyrazy mające specjalne miejsce w danej kulturze z uwagi na to, że nazywają pojęcia stanowiące jej ważną część. Tego rodzaju słowa-klucze są często swoiste dla da kultury – trudno je przetłumaczyć na inne języki. |
| słownictwo podstawowe |
2 |
wyrazy służące do określenia podstawowych konceptów, które są mało zależne od różnic kulturowych i przeważnie nie są zapożyczeniami. Do słownictwa podstawowego zaliczają się wyrazy oznaczające np. części ciała czy członków rodziny. |
| słowotwórstwo |
3 |
tworzenie nowych wyrazów w sensie leksemów, czyli abstrakcyjnych jednostek formy i znaczenia |
| socjolekt |
6 |
termin zbiorczy obejmujący odmiany języka używane przez członków grup społecznych, których łączy wspólne zajęcie czy pochodzenie społeczne |
| socjolingwistyka |
1 |
nauka zajmująca się miejscem i statusem języka oraz poszczególnych jego odmian w społeczeństwie |
| spektrogram |
4 |
najbardziej informatywna i najczęściej stosowana metoda technologicznej wizualizacji głosek w nagraniu |
| spółgłoska |
4 |
dźwięk powstający w częściowo lub całkowicie zamkniętym dla przepływu powietrza torze głosowym |
| standard językowy |
6 |
odmiana językowa, która posiada ujednoliconą, świadomie zaplanowaną formę i która przeważnie cieszy się wysokim prestiżem wśród społeczeństwa |
| standaryzacja |
9, 6 |
ustalenie ujednoliconej odmiany języka |
| strukturalizm |
2 |
trend w językoznawstwie formalnym, który uważa język przede wszystkim za wewnętrznie zorganizowany system i bada sposób, w jaki znaki języka wiążą się ze sobą tworząc system znaczeń |
| sufiks |
2, 3 |
afiks dodany po rdzeniu wyrazu |
| system pisma |
5 |
ustalony za pomocą zestawu znaków graficznych i reguł ortografii system służący do zapisu języka na trwałym materiale |
| sztuka słowa |
6 |
typ użycia języka (w tym w dziełach pisanych), którego główną funkcją jest ekspresja kulturowa, a nie tylko komunikacja: np. tworzenie literatury, celebracja obrzędów, zagadkowanie itp. |
| szyk zdania |
1, 3 |
kolejność pojawiania się wyrazów w wyrażeniach lub zdaniach. Przeważnie mówi się o szyku zdania podstawowego, czyli o kolejności pojawiania się podmiotu, orzeczenia i dopełnienia w zdaniu tranzytywnym (przechodnim). |
| świadomość językowa |
10 |
wiedza i świadomość metajęzykowa użytkownika języka pozwalająca na wyjaśnienie i opisywanie języka, jak również przekonania i opinie na temat użycia języka |
| temat |
3 |
część wyrazu, do której dołącza się końcówkę, jeśli taka jest; temat może zawierać sam rdzeń, rdzeń oraz jeden lub więcej afiksów bądź jeden lub więcej rdzeni, z afiksami lub bez |
| ton |
4 |
wpływająca na znaczenie znaku językowego zmiana w wysokości dźwięku fonetycznej jednostki języka (np. sylaby) |
| tożsamość konstruowana |
9 |
intstrumentalnie kreowane poczucie odrębności poprzez np. promowanie i podkreślanie unikatowej tożsamości językowej, etnicznej, kulturowej itp. |
| transfiks |
3 |
afiks mający postać nieciągłą, który jest umieszczany wewnątrz rdzenia wyrazu |
| transkrypcja, transkrypcja fonetyczna |
4, 10 |
graficzna reprezentacja wypowiedzi języka mówionego zawierająca takie elementy jak np. cechy prozodyczne |
| translanguaging |
7 |
zjawisko, w którym użytkownik wykorzystuje jednocześnie wszystkie dostępne mu środki językowe niezależnie od tego, czy pochodzą one z jednego czy wielu języków (nie mylić z code switching, w przypadku którego da się wyróżnić dokładne momenty przełączania się z jednego systemu językowego na drugi) |
| transliteracja |
5 |
konwersja tekstu z jednego systemu pisma na inny |
| typologiczna klasyfikacja języków; typologia językowa |
1, 2 |
sposób klasyfikacji języków pod względem podobieństwa struktur, które w nich występują. Typologia językowa szuka odpowiedzi na pytania takie, jak: „ W jaki sposób języki wyrażają przyszłość?”, „Ile rodzajów gramatycznych występuje w różnych językach?” itd. |
| uniwersalia językowe |
2 |
cechy wspólne wszystkim językom ludzkim |
| uniwersalium absolutne |
2 |
rodzaj ogólnego uniwersalium językowego które jest prawdziwe dla wszystkich języków ludzkich |
| uniwersalium implikacyjne |
2 |
rodzaj uniwersalium językowego, które ma następującą formę: “jeśli język posiada cechę A, to posiada również cechę B”
|
| warunki polowe |
10 |
okoliczności, w których najczęsciej przeprowadza się dokumentację języka, tzn. miejsce, w którym użytkownicy języka normalnie spędzają czas: pracują, chodzą do szkoły itd. (w odróżnieniu od warunków laboratoryjnych czy warunków pracy w studiu) |
| wielojęzyczność |
1, 7, 9 |
zjawisko polegające na tym, że jakaś osoba używa w życiu codziennym więcej, niż jednego języka lub gdy w danym regionie lub kraju używanych jest kilka języków. Termin ‘wielojęzyczność’ może się odnosić do różnych sytuacji, w których kilka języków współistnieje: np. jedne społeczeństwa używają różnych języków w zależności od dziedziny życia (co nazywamy dyglosją), a w innych jeden z języków może być językiem mniejszości, ale cała społeczność zna zarówno język mniejszościowy jak i większościowy i używa obu we wszystkich domenach. |
| wielojęzyczność indywidualna |
7 |
zdolność człowieka do porozumiewania się i funkcjonowania w więcej niż jednym języku i kulturze |
| wołacz |
2 |
kategoria gramatyczna rzeczownika (przeważnie traktowana jako przypadek), której używa się w zawołaniach i bezpośrednich zwrotach do aresata lub wywołując jakiś obiekt |
| wymieranie języka |
8 |
powolne wychodzenie języka z użycia, które może doprowadzić do jego całkowitego wygnięcia. Następuje, gdy ludzie sukcesywnie zaprzestają używania języka i stopniowo przechodzą na inny . |
| wyraz pokrewny |
2 |
słowo, które dwa lub więcej języków odziedziczyło od wspólnego języka-przodka |
| wyraz złożony |
3 |
wyraz składający się z dwóch lub więcej rdzeni wyrazowych (np. widzimisię, dusigrosz) |
| wyrazy funkcyjne |
3 |
krótkie wyrazy, których używa się do łączenia innych słów i wyrażeń ze sobą lub do wyrażania znaczeń gramatycznych |
| wyrazy znaczące |
3 |
słowa posiadające własne znaczenie leksykalne – w przeciwieństwie do wyrazów funkcyjnych, które mają przede wszystkim znaczenie i funkcje gramatyczne
|
| zachowania językowe |
10 |
termin opisujący aktywność człowieka związaną z użyciem języka: codzienne rozmowy, użycie języka w kontaktach społecznych pomiędzy, zwyczaje i tradycje językowe |
| zagrożenie języków |
1, 8, 9 |
zjawisko, w którym język nie jest już używany przez młode pokolenia lub maleje ilość dziedzin życia, w których jest używany. Zagrożenie języków to przeważnie zjawisko postępujące stopniowo – mówimy wtedy o wymieraniu języków. |
| zapożyczenie |
7 |
wyraz pochodzący z innego języka. Język, z którego słowo pochodzi, to język-dawca, a język przyjmujący zapożyczenie to język-biorca. |
| zgoda, związek zgody |
3 |
rodzaj relacji między wyrazami w obrębie wyrażenia polegająca na tym, że forma jednego wyrazu pociąga za sobą określoną formę drugiego wyrazu
|
| znak językowy |
1 |
jednostka języka, która coś oznacza. W strukturalnej teorii języka, w której pojęcie znaku odgrywa istotną rolę, znak rozumiany jest jako relacja między jednostką języka a oznaczanym przez nią konceptem w świecie pozajęzykowym. |
| żargon |
1, 6 |
odmiana językowa charakterystyczna dla jakiejś grupy zawodowej (np. lingwistów, lekarzy, kapłanów). Żargon charakteryzuje się przede wszystkim specyficznym słownictwem. |
