język kaszubski

Kryterium dla języków dość zagrożonych (dzieci już nie uczą się języka w domu jako rodzimego) w dużej mierze spełniają kaszubski, łemkowski i niemiecki. W ich przypadku szczególnie istotne wydaje się zapewnienie szkolnego przekazu (=nauczania) języka, który może uzupełnić przerwę pokoleniową, jaka pojawiła się z rozmaitych przyczyn w tych społecznościach.

Przez długi okres w powojennej Polsce kaszubski uważano za zepsutą gwarę polską, a mówiące po kaszubsku dzieci karane były za to przez nauczycieli, albo wysyłane do szkół specjalnych. Wedle wielu slawistów (=językoznawców zajmujących się grupą języków słowiańskich) kaszubski stanowi(ł) pomorskie ogniwo pomiędzy językiem polskim a wymarłymi dialektami drzewiano-połabskimi używanymi niegdyś w dzisiejszej niemieckiej Meklemburgii, między Bałtykiem a Berlinem¹. Dyskusja na temat tego, czy kaszubski jest dialektem języka polskiego (który nigdy jednak nie uczestniczył w kształtowaniu ogólnopolskiego języka narodowego), czy też samodzielnym językiem zachodniosłowiańskim trwa od końca XIX wieku; od 2005 roku kaszubski jest jednak jedynym oficjalnie uznanym w Polsce językiem regionalnym. Ta nobilitacja prawna zdecydowanie ułatwiła językowi kaszubskiemu wejście do systemu edukacji polskiej, umożliwiając organizację matury z tegoż przedmiotu, jak i wprowadzenie samego języka jako przedmiotu szkolnego do szkół podstawowych, gimnazjalnych i średnich. Oczywiście, nauka ta trwa już od 1991 roku, jednak od lat liczba uczniów sukcesywnie wzrasta i sięga już 17 tysięcy uczniów w prawie 400 szkołach. Zdecydowana większość z nich to szkoły podstawowe. Zaledwie 11 szkół ponadgimnazjalnych i 89 gimnazjów organizowało zajęcia z tego języka. Nauka odbywa się w ramach zajęć z języka obcego lub w ramach przedmiotu związanego z wiedzą o regionie, z elementami języka kaszubskiego. Jednym z powodów, dla których edukacja formalna jest tak ważna dla tej społeczności jest jej demografia. Około 100 tysięcy osób wciąż mówi w języku kaszubskim, jednak jego transmisja międzypokoleniowa ulega osłabieniu. Coraz mniej rodziców przekazuje swój język swoim dzieciom. Niezaprzeczalnie to właśnie kontakt rodzinny jest najważniejszym i niezastąpionym elementem zdrowego języka. O ile należałoby zachęcać Kaszubów do mówienia w ich własnym języku, edukacja w placówkach publicznych zdecydowanie wydłuży życie tej odmianie językowej i pozwoli aktywistom na popularyzowanie jej wśród następnych pokoleń. Sam fakt, że uczniowie są w swoim towarzystwie może sprawić, że zaczną używać języka kaszubskiego w swoich podwórkowych rozmowach. Ważnym jest też, aby uczniowie, którzy przeszli przez cały obligatoryjny system polskiej edukacji, mogli kontynuować swoją edukację na studiach wyższych. Uniwersytet Gdański ma w swojej ofercie kierunek etnofilologia kaszubska. Być może pozwoli on wykształcić przyszłych kaszubskich językoznawców, literaturoznawców czy speców od mediów masowych.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Kaszubi#mediaviewer/Plik:Jezyk_kaszubski_w_gminach_NSP2011.png, Mapa wykonana przez Aoteaora na zasadzie licencji Creative Commons 3.0. Stan na rok 2013. Aby język mógł być językiem pomocniczym, musi posługiwać się nim 20% obywateli w danej gminie. Mają oni wtedy prawo zwracać się do administracji gminnej w ich języku i oczekiwać oficjalnej odpowiedzi w tymże języku.

Konsekwencją i wymogiem istnienia publicznej nauki j. kaszubskiego w szkołach jest ustandaryzowany system ortograficzny. Taki powstał ostatecznie w 1996 roku – niemniej nie oznacza to wcale, że proces tworzenia kaszubskiego języka literackiego został zakończony. Rada Języka Kaszubskiego stoi na straży poprawności języka kaszubskiego widniejącego w tekstach pisanych. Niejako samo z siebie, następuje również ewolucja tej odmiany językowej w tekstach literackich tworzonych przez poetów i pisarzy kaszubskich i publikowanych, na przykład, w dodatku Stegna do czasopisma Pomerania (na obu stronach można znaleźć fragmenty i pełne numery Stegny, jak i materiały audio – nagrania wierszy czy fragmentów prozy).

Pejzaż językowy na Kaszubach Fot. Tomasz Wicherkiewicz

E-podręcznik do nauki języka kaszubskiego (I etap edukacyjny): http://static.scholaris.pl/main-file/106/891/z_kaszbsczim_w_swiat_podrecznik_67616.pdf

Polecenie

Przyjrzyj się tekstowi kaszubskiemu i odpowiedz, czego dotyczy i gdzie mógł zostać umieszczony…