język jidysz

Język jidysz – jeden z języków żydowskich używany przez Żydów aszkenazyjskich (‘Aszkanaz’ to biblijny syn Gomera, uważany za protoplastę Germanów i Słowian) zamieszkujących Europę Centralną i Wschodnią. Jest to język germański, wywodzący się z średnio-wysoko-niemieckiego, zapisywany najczęściej alfabetem hebrajskim uzupełnionym o dodatkowe litery i znaki diakrytyczne. Jidysz był w tym regionie Europy powszednim językiem milionów Żydów; w religii zaś posługiwali się oni historycznymi odmianami semickiego języka hebrajskiego (który pod koniec wieku XIX zrewitalizowano, tworząc współczesny język hebrajski – urzędowy język Państwa Izrael). Polski jidysz był najpowszechniejszą odmianą tego języka i między końcem XIX w. a II wojną światową rozwijał się bujnie nie tylko w codziennym życiu ponad 2,5 mln obywateli II Rzeczypospolitej, ale i w literaturze, kinematografii, twórczości teatralnej, kabaretowej i muzycznej, czasopismach i szkolnictwie. W tym języku tworzył laureat literackiej nagrody Nobla w 1978 r. Isaac Bashevis Singer (urodzony w 1902 r. koło Nowego Dworu Mazowieckiego jako Icek-Hersz Zynger). Większość użytkowników polskiego jidysz wraz z całym kręgiem kulturowym tego języka zginęła w trakcie Holokaustu. Obecnie znajomość jidysz deklaruje w Polsce kilkadziesiąt osób, polski jidysz znają też najstarsi pochodzący z Polski Żydzi w Izraelu, USA, Europie Zachodniej. Ogólną liczbę użytkowników różnych odmian jidysz na świecie szacuje się na ok. 3 mln. Najpilniejszym zadaniem jest zatem dokumentowanie przykładów mówionego polskiego jidysz i jego ostatnich użytkowników (http://inne-jezyki.amu.edu.pl/Frontend/Language/Details/2). Dzięki staraniom rozmaitych organizacji pozarządowych i instytucji język jidysz nie znika jednak całkowicie z pejzażu językowego Polski. W Warszawie działa Państwowy Teatr Żydowski, gdzie grane są spektakle w języku jidysz; działają szkoły, kursy i szkoły letnie języka. W kilku miejscach w Polsce podjęto próby wprowadzenia jidysz do krajobrazu miejskiego, jak np. na ścianie śródmiejskiej kamienicy w Lublinie, na której namalowano tekst popularnej piosenki (polsko-żydowskiej) w języku jidysz.

Fot. za: http://bloglublin.blogspot.com/2011_06_01_archive

Mural z tekstem piosenki w języku jidysz na ścianie kamienicy w Lublinie. Tytuł piosenki brzmi w jidysz: Nito mer dos gezełe (Nie ma już tej uliczki) Tekst pierwszej zwrotki: Wu iz dos gezełe? – Gdzie jest ta uliczka? Wu iz di sztib? – Gdzie jest ta izba? Wu iz dos mejdele – Gdzie jest ta dziewczyna, di wos ich hob lib? – ta, co ją kocham? Do iz dos gezełe – Tu jest ta uliczka Do iż di sztib – Tu jest ta izba Do iz dos [mejdele] – Tu jest ta dziewczyna di wos ich [hob lib] – ta, co ją kocham […] Posłuchajcie tej piosenki: http://www.youtube.com/watch?v=-eracUY-x-A

Na pierwszy rzut okaz trudno rozróżnić graficznie język jidysz od języka hebrajskiego – oba zapisywane są za pomocą liter alfabetu hebrajskiego (pochodzenia jeszcze asyryjskiego). Inskrypcje w języku hebrajskim najczęściej spotkać można na ścianach niektórych odrestaurowanych synagog (świątyń żydowskich) albo na licznych cmentarzach żydowskich rozsianych po całej Polsce i Europie. Fot. Tomasz Wicherkiewicz

Hebrajskie nazwy wielkopolskich miasteczek na monumencie w jerozolimskim Yad Vashem. Fot. Tomasz Wicherkiewicz