Karaimski to zagrożony język używany głównie na Litwie oraz w Ukrainie i Polsce. Pochodzący z Krymu język karaimski używany jest w tych krajach przez ok. 120 osób (oraz nieweryfikowalna liczba na ukraińskim Krymie). Język karaimski należy do języków kipczackich, które z kolei wchodzą w skład turkijskiej rodziny języków ałtajskich. Nie wykształcił jednej formy, lecz funkcjonował w odmianach dialektalnych:
- krymskiej – inaczej wschodniej, używanej na Krymie, dziś uważanej za wymarłą (aczkolwiek Ethnologue 2009 podaje jeszcze liczbę 1000 Karaimów mieszkających na Krymie); oraz dwóch dialektach zachodniokaraimskich:
- trockim (używanym w skupiskach karaimskich na Litwie i Polsce, uznawany za zagrożony) – według Ethnologue 2009 – 120 użytkowników języka na ok. 300 członków karaimskiej grupy etnicznej, aczkolwiek gdy przyjrzeć się dokładniej statystykom z 2003 roku okazuje się, że z 275 Karaimów na Litwie i 126 w Polsce, tylko 39 potrafiło mówić, pisać i czytać po karaimsku (28 osób na Litwie i 11 w Polsce), a 86 umiało w nim mówić i rozumiało go (69 na Litwie i 17 w Polsce) [1].
- łucko-halickim (używanym w skupiskach w Łucku i Haliczu – dziś żyją jeszcze tylko dwoje rodzimych użytkowników tej odmiany języka (według Ethnologue 2009 – 12 osób), ale nie jest już zupełnie przekazywany następnym pokoleniom.
Dialekty karaimskie różnią się między sobą znacznie w warstwie leksykalnej (=słownikowej) i fonetycznej.
Karaimi to najmniejsza z oficjalnie uznanych mniejszości etnicznych w Polsce (nie więcej niż 300 osób) i Litwie (ok. 275 osób).
Karaimski należy do do języków kipczackich, które z kolei wchodzą w skład turkijskiej rodziny języków ałtajskich. Możesz posłuchać nagrania jednego z ostatnich natywnych użytkowników karaimskiego z Polski recytującego „Inwokację” z Pana Tadeusz po karaimsku. Możesz też spróbować swoich sił w zadaniu dotyczącym dialektów karaimskiego: tutaj.
Możesz również spróbować rozwiązać ćwiczenia o dialektach karaimskich na Mapie Interaktywnej.
Dalsze informacje:
- Stowarzyszenie karaimów Polskich: www.karaimi.org
- Ciekawe fimy: http://www.karaimi.org/pl/media/wideo
- Poczytaj więcej o rewitalizacji karaimskiego w Galicji (Ukraina): http://www.octpib.info/Articles.aspx?id=15544
Na wpół mityczna pierwsza siedziba Karaimów – Czufut-Kale/ Чуфут-Калe na południu Krymu. Na zdjęciach pierwsze świątynie karaimskie (kienesy) i karaimska inskrypcja w alfabecie hebrajskim (fot. T. Wicherkiewicz)
Język karaimski (i litewski) w krajobrazie językowym Trok/Trakai na Litwie – na fotografiach szyldy karaimskiej ekspozycji etnograficznej i restauracji serwującej dania kuchni karaimskiej (fot. T. Wicherkiewicz)
Karaimskie nagrobki z inskrypcjami w alfabecie hebrajskim (cmentarz w Trokach/Trakai na Litwie), rosyjskiej grażdance (grób przedwojennego najwyższego zwierzchnika duchowego Karaimów prof. Seraji Szapszała na cmentarzu karaimskim w Wilnie) i ortografii polskiej (cmentarz karaimski w Warszawie) – fot. T.Wicherkiewicz
Literacka publikacja w języku karaimskim i polskim (Łuck 1939); podręcznik do języka karaimskiego wydany na Litwie (Wilno/Vilnius 1996)
Tekst karaimskojęzycznego hymnu żałobnego – w zapisie alfabetem hebrajskim, współczesnej pisowni opartej na ortografii polskiej oraz w tłumaczeniu. Opracowała i z karaimskiego tłumaczyła Anna Sulimowicz, za: Awazymyz wrzesień 2012: 26-27.
Tekst poematu Zima („Kyszyn”) Szymona Kobeckiego z roku 1911 w zapisie cyrylicą, oraz jego transliteracja na ortografię współczesną (opartą na polskiej) i tłumaczenie polskie – opracowanie i tłumaczenie: Anna Sulimowicz; za: Awazymyz, marzec 2012: 3.
Lekcja w trakcie Letniej Szkoły Języka Karaimskiego w Trokach/Trakai na Litwie – fot. Aleksandr Jeljasevič
Podziękowanie
Fotografie/facsimile starodruków i rękopisów karaimskich uzyskano dzięki Marioli Abkowicz.