Język nahuatl należy do rodziny języków utoazteckich. Jest najpopularniejszym z 68 języków rdzennych używanych w Meksyku. Obecnie posługuje się nim ponad 1,6 miliona osób mówiących w 365 wariantach dialektalnych (INALI). W związku z tym często stosowany jest także termin grupa języków zamiast język. Rodzimi użytkownicy języka nahuatl zamieszkują wiele stanów, ale najbardziej skupieni są w środkowej części kraju, tj. w takich stanach jak Puebla, Veracruz de Ignacio de la Llave, Hidalgo, Guerrero i San Luis Potosí (INEGI).
Ciekawe jest to, że obecna nazwa państwa i jednocześnie nazwa stolicy pochodzi właśnie z języka nahuatl, w którym znaczy ‘w pępku Księżyca’ (Gutierre Tibón 2017) lub ‘miejsce kultu [wojownika] Mexictliego’ (Gutiérrez Eskildsen 1987), żeby zacytować tylko te dwie spośród licznych interpretacji i odczytań nazwy „Mexico”. Innym interesującym toponimem jest dawna nazwa miasta Meksyk, czyli Tenochtitlan, którą tłumaczy się jako ‘między czerwonymi figami, twardymi jak kamień’ (Gutierre Tibón 2017). Według legendy, bóg Huitzilopochtli wskazał plemieniu Mexików najdogodniejsze miejsce do osiedlenia się, które mieli rozpoznać, gdy ujrzą orła na krzaku opuncji, pożerającego węża. To mitologiczne założenie Tenochtitlanu – miasta Azteków – zostało utrwalone w obecnym godle państwowym Zjednoczonych Stanów Meksykańskich (wg projektu F. Eppensa Helguery, https://es.wikipedia.org/wiki/Escudo_Nacional_de_M%C3%A9xico).
Rozproszenie użytkowników języka nahuatl sprawiło, że wyodrębniło się wiele odmian dialektalnych oraz zróżnicowały się niektóre tradycje poszczególnych grup. Różne odmiany języka nahuatl noszą swoje specyficzne nazwy używane przez samych Nahuas, np. maseual tajtol, mexicano tlajtol, mexicanero, mexicatl, nauta lub pipil (jedyna odmiana dialektalna używana poza Meksykiem, tj. w Salwadorze). Między tymi odmianami, ale przede wszystkim między czterema obszarami dialektalnymi, tzn. wschodnim, huasteckim, środkowym i zachodnim (patrz mapa, Valiñas Coalla 2020: 177-178), można zaobserwować różnice leksykalne, ortograficzne i fonetyczne.
Czytaj więcej: Andrade Camacho, U., Hernández Osorio, R. & O. Valencia de la Cruz (2008) Altepetocayotl. Nombres geográficos de las regiones nahuas del Estado de Veracruz. AVELI, Xalapa; INALI – Instituto Nacional de Lenguas Indígenas, wwww.inali.gob.mx; INEGI – Instituto Nacional de Estadística y Geografía, https://www.inegi.org.mx/app/tabulados/interactivos/?pxq=LenguaIndigena_Lengua_03_d14640ee-16d4-4ba1-bcb1-6645762a6d6c; Gutiérrez Eskildsen, Rosario Ma. (1987) Vocabulario de Nahuatlismos. Companía Editorial Electrocomp, S.A. México, DF.; Tibón, Gutierre (1970, wersja elektroniczna 2017) Historia del nombre y de la fundación de México. Fondo de Cultura Económica, México.
Ćwiczenie 1:
Populacja rodzimych użytkowników nahuatl w Meksyku
Spójrz na mapę Meksyku, wskaż stany, w których populacja rodzimych użytkowników języka nahuatl jest największa. Możesz znaleźć te informacje na poprzedniej zakładce.
Odpowiedź
Te stany to (w dowolnej kolejności): Puebla, Veracruz de Ignacio de la Llave, Hidalgo, Guerrero, San Luis Potosí.
Ćwiczenie 2
Język nahuatl jest językiem aglutynacyjnym, co oznacza, że sens danego słowa wyprowadza się z jego poszczególnych elementów składowych, tj. dwu lub więcej tematów połączonych ze sobą słów. Interpretację znaczenia zaczyna się od końca złożonego słowa. Spójrz na poniższe przykłady toponimów Xalapa, Acatitlan i Chicontepec.
Teraz twoja kolej. Inspirując się powyższymi przykładami spróbuj zinterpretować znaczenia następujących toponimów: Xaltepec, Xochimilco, Michapan, Coacalco i Tenochnautla. Możesz się posłużyć słownikiem The Nahuatl Dictionary (https://nahuatl.uoregon.edu/). Następnie sprawdź swoje odpowiedzi z kluczem, klikajć na szare pola w tabeli.
| Xaltepec = | Na piaszczystym wzgórzu |
| Xochimilco = | Na polu kwiatów / Na kwietnej łące |
| Michapan = | W wodzie/rzece ryb |
| Coacalco = | W domu węża |
| Tenochnautla = | W miejscu czterech kamieni w kształcie fig |
Ćwiczenie 3
Produkty meksykańskiej ziemi
Z języka nahuatl pochodzą nazwy kilku produktów meksykańskiej ziemi, niekoniecznie będących produktami typowymi dla samej kultury Nahua.
Ich nazwy jednakże przeszły właśnie z języka nahuatl do innych języków, ulegając po drodze pewnym modyfikacjom.
Przeczytaj uważnie poniższe słowa i spróbuj podać ich polskie odpowiedniki.
Odpowiedzi możesz sprawdzić klikając na szare pola w tabeli.
| cacahuatl | kakao |
| ahuacatl | awokado |
| chilli | chili |
| chocolatl | czekolada |
Ćwiczenie 4
Wśród popularnych roślin i potraw meksykańskich, mniej znanych w Polsce, pojawiają się takie, których nazwy wywodzą się z języka nahuatl. Czy któreś z nich są ci już znane? Wskaż, który opis odpowiada poniższym zdjęciom.
 |
Odpowiedzi
Kliknij na szare pola, aby sprawdzić nazwy w języku nahuatl i numery zdjęć, na których przedstawione są rośliny i potrawy.| Nazwa w nahuatl | Opis | Numer zdjęcia |
|---|---|---|
| Cempoalxochitl | znany jest w Polsce pod nazwą „aksamitka”. | 1 |
| Nopalli | ma jadalne liście. | 3 |
| Molli | ma czekoladowy smak. | 5 |
| Cuetlaxochitl | to ozdoba stołu podczas jednego z najważniejszych świąt religijnych w Polsce. | 4 |
| Chilli | zgubiło w Polsce jedno „l”. | 6 |
| Chia | to u nas także „szałwia hiszpańska”. | 7 |
| Nochtli | nazywany jest u nas „figą indyjską”. | 2 |