Interactive Map

Wspaniała cywilizacja Majów

Kiedy europejscy żeglarze wyruszyli w stronę zachodzącego słońca i po 10 tygodniach żeglugi dotarli do pierwszych wysp po drugiej stronie Atlantyku, oba kontynenty amerykańskie były zamieszkane przez miliony ludzi. Ameryka Środkowa była domem licznych i potężnych kultur, z których najdłużej kwitła cywilizacja Majów.

Majowie pozostawili po sobie szczegółowe kroniki historyczne spisane pismem glificznym i utrwalone dla potomności w kamieniu, na ceramice i innych przedmiotach. Majańskie biblioteki praktycznie w całości padły ofiarą klimatu i inkwizycji.

Dziś około 6 mln ludzi nadal posługuje się jednym z 30 współczesnych języków majańskich i dzięki rosnącej na świecie świadomości, że żadna kultura nie zasługuje na zapomnienie, coraz więcej osób uczy się pisma glificznego, poznaje prawdziwą historię tego regionu i wspaniałe osiągnięcia amerykańskich cywilizacji w dziedzinie rolnictwa, architektury, matematyki, sztuki i literatury.

Po lewej: rekonstrukcja centrum Palenque w IX w. ne (www.artstation.com/artwork/nQLLne). Środek: Współczesna tkanina z haftem inspirowanym starożytnymi malowidłami z San Bartolo, wykonana przez majańskie artystki z Santiago Atitlán w Gwatemali (www.facebook.com/3stonesplace). Po prawej: Panel 3 z Cancuen przedstawiający króla i jego dworzan, towarzyszący obrazowi tekst opisuje dwa wydarzenia: ostatnią ważną ceremonię, którą król odprawił przed śmiercią oraz poświęcenie jego pośmiertnej siedziby en.wikipedia.org/wiki/File:Cancuenpanel3.jpg.

Czytaj więcej: Blog “Przed Kolumbem”. 2012-2019. http://przedkolumbem.blogspot.com; Olko Justyna. 2014. Insignia of Rank in the Nahua World. University Press of Colorado. Olko, Justyna. 2010. Meksyk przed konkwistą. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy; Olko, Justyna, and Jarosław Źrałka. 2008. W krainie czerni i czerwieni: kultury prekolumbijskiej Mezoameryki. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego. Olko, Justyna. 2005. Turquoise Diadems and Staffs of Office. Insignia of Power in Aztec and Early Colonial Mexico. University of Warsaw; Tuszyńska, Boguchwała. 2007. Majowie. Warszawa: New Media Concept.

Majańska matematyka

Do zapisu liczb Majowie używali trzech znaków. System jest dwudziestkowy, a więc liczby od 1-19 zapisuje się przy pomocy kombinacji kropek i kresek:

Ćwiczenie 1:

Przeczytaj poniższe liczby. Kliknij na szare pola, aby sprawdzić odpowiedzi.

Odpowiedzi

A.	4	D.	7
B.	11	E.	15
C.	18	F.	19

Majańska matematyka - kalendarze

W kontekstach kalendarzowych liczby od 20 w górę były zapisywane w pionowych kolumnach, gdzie najniższa pozycja to jedności, kolejna dwudziestki, potem 360-tki, itd.

Ćwiczenie 2

Jakie liczby przedstawiono niżej? Pomyśl o zapisie w kalendarzach majańskich. Kliknij na szare pola, aby sprawdzić odpowiedzi.

Zapis majański	Odpowiedź	Zapis Majański	Odpowiedź
	1 x 20 + 0 x 1 = 20		1 x 360 + 0 x 20 + 0 x 1 = 360
	5 x 20 + 1 x 1 = 101		1 x 360 + 1 x 20 + 1 x 1 = 381

Pismo Majów

Pismo Majów jest logosylabiczne, tzn. niektóre znaki odpowiadają całym słowom (logogramy), inne są czysto fonetyczne i odpowiadają kombinacji dwóch dźwięków - sylabogramów. Dla porównania - w alfabecie łacińskim, którego używamy do zapisu większości języków europejskich, logogramy to na przykład: 1, 2, 3, %, @, &, natomiast znaki takie jak: a, b, c są fonetyczne i zasadniczo odpowiadają jednemu dźwiękowi, choć różne języki różnie te znaki wykorzystują (porównaj wymowę słowa jaguar w języku polskim /jaˈɡuwar/, angielskim /ˈdʒæɡjuə/ czy francuskim /ʒa.ɡwaʁ/). Ćwiczenie 3: Sylabogramy Popatrz przez chwilę na znaki sylabiczne po prawej stronie. A teraz spróbuj za ich pomocą zapisać poniższe majańskie słowa. Wskazówka: samogłoska w ostatniej sylabie słowa nie jest wymawiana. Przykład: A - 1 (dom / o-to-ti / otoot). Kliknij na szare pola, aby sprawdzić odpowiedzi. Id Słowo polskie Słowo majańskie Łacińska transliteracja Odpowiedź A. dom otoot o-to-ti 1. B. hełm kohaw ko-ha-wa 2. C. jaguar bahlam ba-la-ma 5. D. kakao kakaw ka-ka-wa 3. E. tarcza pakal pa-ka-la 4.

Swoboda zapisu

Słowo można zapisać samymi sylabami, samym logogramem albo logogramem z sylabą, która podpowiada wymowę słowa. Kliknij, żeby otworzyć: majański sylabariusz, katalog wszystkich glifów, słownik online

W zakresie pisowni skrybowie Majów cieszyli się dużą swobodą i stosowali zróżnicowane sposoby zapisu, aby osiągać różne cele artstyczne. Ta różnorodność opcji pisowni umożliwiła rozszyfrowanie glifów Majów: pisownia logograficzna umożliwia zrozumienie znaczenia, oferując wskazówki wizualne, pisownia fonetyczna - pozwala odkrywać wymowę, pisownia mieszana dodatkowo wspiera identyfikację w obu obszarach. Glify, które do dziś pozostają nierozszyfrowane, są zwykle bardzo rzadkimi znakami, które nie mają wystarczającej liczby kontekstów, aby je porównać i przeanalizować.

Ćwiczenie 4: Logogramy

Popatrz na cztery majańskie znaki logograficzne przedstawione na ilustracji i spróbuj odgadnąć, co to za słowa. Możesz poszukać inspiracji w Ćwiczeniu 3 na poprzedniej zakładce.

Odpowiedzi

Kliknij na szare pola, aby sprawdzić odpowiedzi.

1.	bahlam ('jaguar')
2.	ko'haw ('hełm')
3.	otoot ('dom')
4.	pakal ('tarcza')